Hukukun temel kavramlari
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 6.5. Hakların Kaybedilmesi
Hakkın kaybı, hak ile kişi arasındaki bağın kesilmesidir. Bir hakkın sahibinin elinden çıkmasından dolayı sahibiyle hukuksal ilişkisinin kesilmesi bir başka anlatımla onun hukuk çevresinden çıkması hakkın kaybı olarak bilinir (Sümer 2018: 185). Hak ile kişi arasındaki ilişkiyi sona erdiren çok sayıda sebep vardır. Hakların kaybedilmesinde, hukuksal olaylar, hukuksal işlemler ve hukuksal eylemler etkili olmaktadır. Hakların sona ermesi, bir hakkın başka bir kişiye geçmesi veya hakkın yok olması yollarından 142 biriyle olur. Bir hakkın yok olma şeklinde ortadan kalkmasına hakkın mutlak kaybı denir (Gözübüyük 2016: 197). Bir hakkın hukuksal yolla devrinde, devreden açısından nispi kayıp söz konusu olur. Örneğin bir kişinin evini bir başkasına satması durumunda satıcı, sattığı ev üzerindeki haklarını kaybeder. Ancak bu hak tümüyle ortadan kalkmadığından evi alan kişi evin üzerindeki hakkın sahibi olmuştur (Sümer 2018: 185). Hakkı Sona Erdiren Nedenler (Gözübüyük 2016: 197-199): -Ölüm. Hakkı sona erdiren en önemli doğal olaydır. Hak sahibi ölünce, kişilik sona erdiğinden, ona bağlı haklar da kendiliğinden sona erer. Bu haklardan bir kısmı, ölenin mirasçılarına geçer. Kişiye bağlı haklar ise ölenle birlikte son bulur. -Eşyanın yok olması. Hakkın konusunu oluşturan eşyanın yok olması, ona dayanan hakkı da ortadan kaldırır. Örneğin bir otomobilin yanması, bir bahçedeki portakalların dolu sonucu telef olması bunlar üzerindeki hakkı da ortadan kaldırır. -Zorlayıcı neden ve beklenmeyen durum. Kimi durumlarda zorlayıcı nedenlerle (mücbir sebepler) beklenmeyen durumlar bir hakkı sona erdirebilir. Önceden kestirilemeyen, önüne geçilemeyen, dış etkenlerin ortaya çıkardığı zorlayıcı neden (sel, deprem) bir hakkı ortadan kaldırabilir. Başına böyle bir durum gelen borçlu borcundan kurtulur. Zorlayıcı nedenin yanında bir de beklenmeyen durum veya kaza vardır. Yalnızca borçlu için ortaya çıkan ve hakkı ortadan kaldırabilen olaylar vardır. Bunlar zorlayıcı nedenlerden ayrılmaktadır. Zorlayıcı neden, genel ve bir dış etken sonucu ortaya çıkar. Beklenmeyen durumsa özel ve bir iç etken sonucu ortaya çıkar. Borçlu, olağanüstü bir çaba veya dikkat gösterirse beklenmeyen durum denilen olayları önleyebilir. Buna karşılık, zorlayıcı nedende, kişi ne kadar dikkatli, öngörülü, özenli olursa olsun bunları engelleyemez, önleyemez. Bir evin deprem sonucu yıkılması zorlayıcı nedene; evin elektrik kontağı sonucu yanması beklenmeyen nedene örnektir. Her iki örnekte de kiracının ev sahibine karşı olan hakkı ortadan kalkar. -Belli bir sürenin geçmesi. Belli bir sürenin geçmesi, hakkı etkiler ve hatta kimi durumlarda sona erdirir. Örneğin çocuk üzerindeki velayet hakkı, çocuğun on sekiz yaşını doldurmasıyla birlikte sona erer. -Zaman aşımı veya hak düşürücü süre denilen süreler de hakkı etkiler. Zaman aşımı olarak öngörülen sürenin dolması, hakkı ortadan kaldırmaz; fakat korunması için kullanılan dava açabilme olanağını ortadan kaldırır. Böylece hak, hukuken korunabilir olma özelliğini kaybetmiş olur. Buna karşılık, hak düşürücü sürenin dolması, hem dava hakkını hem de hakkın kendisini sona erdirir. Örneğin Türk Medeni Kanununa göre, dernek üyelerinin, dernek genel kurulu kararlarına karşı sahip oldukları itiraz hakkını, kararı öğrendikleri andan itibaren bir ay içinde ve her hâlde karar tarihinden itibaren üç ay içinde kullanmaları gerekir. Bu süre içinde itiraz hakkının kullanılmaması, hakkı ortadan kaldırır. Çünkü bu, hak düşürücü bir süredir. Böyle bir ayrım uygulamada önem taşır çünkü zamanaşımını mahkemeler kendiliğinden dikkate alamaz; buna karşılık hak düşürücü süreyi mahkemeler kendiliğinden dikkate alır. Buradan da anlaşıldığı gibi hak düşürücü süre bir itiraz, zamanaşımı ise defidir. 143 Hakkı sona erdiren eylemler. Hukuksal eylemler, hakkı doğurduğu gibi, hakkı ortadan kaldırabilir. Örneğin mirasçının kendisine miras bırakanı öldürmesi, miras hakkını ortadan kaldıran bir davranıştır. Bu davranışta bulunanın bu sonucu düşünmesinin bir önemi yoktur. Önemli olan eylemin yapılmış olmasıdır. Hakkı sona erdiren işlemler. Birtakım hukuksal işlemler nasıl hakkı doğuruyorsa, birtakım hukuksal işlemler de hakkı ortadan kaldırır. İki taraflı hukuksal işlemlerde çoğu defa hukuksal işlem bir tarafa hak sağlarken diğer tarafın haklarını sona erdirebilir. Bir alım satım sözleşmesinde, satıcı malı satıcıya teslim ettiğinde alıcının mülkiyet hakkı doğar. Buna karşılık, satıcının o şey üzerindeki mülkiyet hakkı sona erer. Bir taşınmazın kamulaştırılma yoluyla özel mülkiyet konusu olmaktan çıkması, onun üzerindeki mülkiyet hakkını ortadan kaldırır. Hakkın Kaybedilme Nedenleri Özetlenecek Olursa (Aybay vd. 2016: 172): -Hak sahibinin kişiliğini sona ermesi. -Hakkın devredilmesi. -Bir haktan vazgeçme (feragat). |