Hukukun temel kavramlari

4.4.  Yargıcın/Hâkimin  Hukuk  Yaratması  ve  Takdir  Yetkisi  
(Pulaşlı/Korkut 2017: 48-51)  
Yargıç, önüne gelen bir davayı çözerken önce yasaya bakacak, yasada bir hüküm yoksa 
örf ve âdete bakacak burada da bir hüküm yoksa kendisini yasa koyucu gibi düşünüp ona göre 
karar verecektir. Yasa koyucu gibi davranırken öğretiden ve içtihattan yararlanacaktır (TMK, 
m.  1).  Yargıç,  önüne  gelen  davayı  çözmekten  kaçınamaz.  Bundan  dolayı  uyuşmazlığın 

---

80 
 
çözümlenmesini  sağlayacak  bir  kural  olmasa  dahi  kendisi  kural  koyarak  sorunu  çözmek 
zorundadır. Burada hukuk boşluğu ve yasa boşluğu kavramları ortaya çıkmaktadır. 
Yargıç,  hukuk  boşluğunu  doldurmak  için  hukuk  kuralı  koyar/yaratır.  Yargıç,  bu 
yetkisini  kullanırken  bilimsel  görüşlerden  ve  yargı  kararlarından  yararlanarak  iki  şekilde 
hareket  eder  (Cansel  vd.  2015:  137):  Kıyas  yapar  veya  kendisi  bizzat  hukuk  kuralı  yaratma 
yoluna  gider.  Yargıç  tarafından  yaratılmış  olan  hukuk  kuralı,  bir  yasa  maddesi  niteliğinde 
değildir.  Bundan  dolayı  diğer  yargıçları  ve  hatta  bizzat  kuralı  yaratmış  olan  yargıcı  bile 
bağlamaz (Akıntürk 2015: 74-75). Yargıcın yarattığı hukuk kuralı, üst derece (istinaf, temyiz) 
mahkemelerinin  denetimine  tabidir.  Yine  dikkat  çekmek  gerekir  ki  yargıç,  ceza  hukuku 
alanında hukuk yaratamaz (Gözler 2016: 359). Benzer şekilde vergi hukukunda da yargıç hukuk 
yaratamaz. Çünkü vergi hukukunda da yasallık ilkesi geçerlidir. 
Hukuk Boşluğu 
Yasada  veya  örf  ve  âdet  hukukunda  yargıcın  önüne  gelen  davadaki  uyuşmazlığı 
çözmeye  yarayacak  bir  kuralın  bulunmaması  durumunda  hukuk  boşluğundan  söz  edilir.  Bir 
konuda  yasa  boşluğunun  bulunması  durumunda  uygulanacak  örf  ve  âdet  kuralının  var  olup 
olmadığı  araştırılır.  Bulunmadığı  takdirde  hukuk  boşluğu  ortaya  çıkacağı  için  yargıç,  yasa 
koyucu gibi kural ihdas etmesi  gerekir. Hukuk boşluğunu tespit  etmek için bir konuda  yasa 
boşluğu  olup  olmadığının  araştırılması  gerekir.  Yasa  boşluğunun  da  türlerinin  olduğu 
görülmektedir. 
Yasa Boşluğu  
Yasada  yer  alması  gereken  bir  düzenlemenin  yapılmamış  olması  durumunda  yasa 
boşluğundan söz edilir. Yasa boşluğu çeşitle nedenlerden kaynaklanabilir. Yasanın  yapıldığı 
sırada bir hususunun mevcut olmayıp sonradan ortaya çıkması, yasada yer alması gereken bir 
hususun  yasa  koyucunun  dikkatinden  kaçması,  bir  konuda  birbiriyle  çelişen  hususların 
bulunması gibi nedenlerle ortaya çıkabilir. Bununla birlikte yasada bir hususun düzenlenmemiş 
olması  her  zaman  yasa  boşluğu  olarak  değerlendirilemez.  Yasada  bir  düzenlemeye  yer 
verilmemiş  olması  kimi  zaman  yasa  koyucunun  o  konuyu  düzenlemek  istememesinden 
kaynaklanabilir. Böyle bir durumda o hususun çözümünün öğretiye ve/veya yargıya bırakılmak 
istendiğinden  söz  edilebilir.  Bir  hususta  yasada  bir  boşluk  bulunup  bulunmadığının 
saptanabilmesi  için  yasanın  bir  bütün  halinde  yorumlanması  gerekir.  Diğer  bir  anlatımla 
yasanın sistematik bir biçimde yorumlaması gerekir. 
Gerçek Yasa Boşluğu-Gerçek Olmayan Yasa Boşluğu 
Gerçek  yasa  boşluğu,  yasada  mutlaka  bulunması  gereken  bir  konu  hakkında  olumlu 
veya  olumsuz  bir  düzenlemenin  yorum  yoluyla  bile  olsa  yasadan  çıkarılamamasıdır.  Buna 
örnek  olarak  tapuya  kayıtlı  olmayan  gayrimenkullerin  hukuksal  durumunu  düzenleyen  bir 
hüküm  Türk  Medeni  Kanununda  yer  almadığından,  burada,  gerçek  yasa  boşluğundan  söz 
edilebilir.  

---

81 
 
Gerçek  olmayan  boşlukta  yasa  boşluğu,  yasada  bir  düzenleme  bulunmaktadır  ancak 
uygulanması, yasanın amacına, hakkaniyete aykırılık oluşturmaktadır. Bu durumda, yasadaki 
düzenlemenin  yetersizliğinden  söz  edilebilir.  Böyle  bir  durum,  yasanın  hazırlık  çalışmaları 
sürecindeki bir hatadan kaynaklanabilir. Anayasa Mahkemesinin iptal ettiği bir düzenlemeyle 
bağlantılı  ancak  iptal  edilmeyen  bir  normdan  kaynaklanabilir.  Veya  yasa  değişikliğinde 
unutulan bir düzenlemeden kaynaklanabilir.  
-Açık  Boşluk:  Somut  bir  uyuşmazlığa  ilişkin  yasada  olumlu  veya  olumsuz  bir 
düzenlemenin bulunmaması haline açık boşluk denir. Bu boşluk aynı zamanda gerçek boşluk 
diye  de  bilinir.  Bu  boşluk,  yasa  koyucunun  bir  konuda  kural  koyması  gerekirken,  kural 
koymamasından kaynaklanır. Açık boşluk durumunda, önüne gelen davayla ilgili olarak, yasa 
koyucu gibi kural koyup,  uyuşmazlığı ona göre çözecektir.  
-Örtülü  Boşluk:  Yasada,  görülmekte  olan  bir  davaya  uygulanması  mümkün  olan  bir 
kuralın açıkça düzenlenmediği ancak  yasanın amacı ve ruhu esas alındığında, düzenlemenin 
görülmekte olan davaya uygun olmadığı durum örtülü boşluk olarak kabul edilmektedir. Örtülü 
boşlukta,  yasanın  sözü,  çok  geniş  olduğu  için  tipik  durum  düzenlenmiş ancak  somut  olayın 
özelliklerine  uygun  bir  istisnaya  yer  verilmemiştir.  İlk  bakışta  bir  kural  varmış  gibi 
görünmesine bağlı olarak örtülü boşluktan söz edilir. Açık boşluğun doldurulmasının dayanağı 
Türk Medeni Kanununun 1. maddesidir.  Örtülü boşluğun doldurulmasının dayanağıysa Türk 
Medeni  Kanununun  2.  maddesinin  2.  fıkrasıdır.  Örtülü  boşluk  söz  konusu  olduğunda 
uyuşmazlık menfaat dengesi dikkate alınarak çözülür. 
-Kural/Hüküm  İçi  Boşluk:  Yasada  genel  nitelikte  bir  düzenlemenin  yer  aldığı, 
düzenlemede haklı bir neden, halin icabı gibi geniş ve esnek kavramların bulunduğu, yargıcın 
takdir yetkisini kullanacağı durumlarda kural içi boşluktan söz edilir.  
-Bilinçli Boşluk: Yasa koyucunun bir konuda açık bir düzenleme getirmeyerek o konuda 
olumlu bir çözüm getirmek istemediği hallerde ortaya çıkar. Yasa koyucunun sorunu bilinçli 
olarak  hükme  bağlamadığı  durumlarda  gerçek  bir  boşluk  söz  konusu  değildir.  Olumsuz  bir 
çözüm söz konusudur.  
Yargıcın önüne gelen somut olayın çözüme kavuşturulmasını sağlayacak hukuk kuralı 
yazılı hukukta ve örf ve âdet hukukunda bulunmuyorsa bir hukuk boşluğundan söz edilir. Böyle 
bir  durumda  yargıç,  yukarıda  da  belirtildiği  gibi,  önüne  gelen  uyuşmazlığı  Türk  Medeni 
Kanununun  1.  maddesinin  kendisine  tanıdığı  yetkiyi  kullanarak  çözüme  kavuşturmak 
zorundadır. Davaya bakan yargıç, ortaya çıkmış olan hukuk boşluğunu doldurmak üzere bizzat 
hukuk kuralı koymak ve bu kurala göre anlaşmazlığı çözüme kavuşturmak zorundadır. Hukukta 
buna, yargıcın hukuk yaratma yetkisi denmektedir. 
Yargıcın  Takdir  Yetkisini  Kullanırken  Dikkat  Etmesi  Gereken  Kurallar  (Gözübüyük 
2016: 91): 
-Yargıç, takdir yetkisini kullanırken, takdir yetkisinin sınırlarının dışına çıkmamalıdır.  

---

82 
 
-Takdir  yetkisinin  kullanılmasında  yasa  kimi  koşullar  aramışsa  bunlara  uyulması 
gerekir. 
-Yargıç, takdir yetkisini kullanırken Türk Medeni Kanununda yer aldığı gibi hakkaniyet 
sınırları içinde kalmalıdır. 
-Takdir yetkisi kullanılırken seçilecek çözüm yolu, hukuka uygun olmalıdır. 
-Takdir  yetkisi  gerekçeli  olmalıdır.  Diğer  bir  anlatımla  takdir  yetkisi  kullanan  yargıç 
bunun gerekçelerine kararında yer vermelidir.