Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 1,55 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə80/234
tarix31.12.2021
ölçüsü1,55 Mb.
#112334
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   234
hozirgi ozbek tili

 
Mantiqiy mushohada uchun 
1.Tafovut, farq, ziddiyat va qarama-qarshilik so‘zlarining ma’no farqlarini aniqlang. 
2.Bu so‘zlarning darajalanish qatorini tuzing va darajalanish belgisini toping. 
 
 
2.  Lisoniy  ziddiyat  turlari.Lisoniy  sathda  ziddiyatning  turli  ko‘rinishi 
mavjud. Ulardan eng muhimlarini ko‘rib o‘tamiz. 
Ziddiyat  a’zolari  orasidagi  qarama-qarshilikning  xususiyatidan  kelib 
chiqqan holda ziddiyatning:  
a) noto‘liq (privativ) ziddiyat
b) teng qiymatli (ekvipolent) ziddiyat; 
e)muntazam (proporsional) ziddiyat 
d) darajali (gradual) ziddiyat kabi turlari farqlanadi. 
 


Ma’ruza matnlari.  
 
47 
 
Mustaqil o‘qish uchun 
Nikolay Sergeyevich Trubetskoy (1890-1938) 
Nikolay  Sergeyevich  Trubetskoy  Moskvada  tug‘ilgan.  Uning  ota-onasi  ham  taniqli  olimlar 
bo‘lishgan. Nikolay bolalikdan olimlik iqtidorini namoyon qila boshlagan. Birinchi ilmiy ishini 15 
yoshida e’lon qilgan. Moskva davlat universitetini tamomlagan bo‘lajak olim, vatanidagi fuqarolar 
urushi  sababli,  xorijga  ketishga  majbur  bo‘ldi.  U  va  muhojir  hammaslaklari  birgalikda  Pragada 
tilshunoslik  maktabiga  asos  soldilar  va  maktab  tilshunoslik  tarixida  “Praga  lingvistik  to‘garagi” 
nomi bilan mashhur bo‘ldi.  
Zamonaviy  tilshunoslikka  Nikolay  Sergeyevich  Trubetskoy  tomonidan  olib  kirilgan 
“ziddiyat”  (“oppozitsiya”)  tushunchasi  lisoniy  sistemalarning  mohiyatini  tushuntirishda  katta 
ahamiyat kasb etdi. Trubetskoy talqinicha, fonema juftliklari ma’lum bir barqaror belgilari asosida 
qarama-qarshi turadi. Masalan, [b] ~ [p], [a] ~ [i], [ye] ~ [o], [g] ~ [k] kabi. Bu ziddiyat belgilari 
bitta  ham  ko‘p  ham  bo‘lishi  mumkin.  Masalan,  [a]  ~  [o]  unlilari  bir  belgi  bilan  qarama-qarshi 
turadi: “lablanganlik/lablanmaganlik”. [i] ~ [o] unlilari orasida “lablanmaganlik/lablanganlik” va 
“keng-torlik” belgilari asosidagi qarama-qarshilik, ziddiyat mavjud. 
N.S.Trubetskoy tomonidan ko‘p yillar davomida ilgari surilgan g‘oyalar tilshunoslikda yangi 
yo‘nalish va oqimlar shakllanishiga sabab bo‘ldi. Sossyurdan keyingi ko‘plab tilshunoslardan farqli 
ravishda u “til til uchun”, “til o‘zida” tamoyili changaliga tushib qolgani yo‘q. Olim har doim tilni til 
va  jamiyat,  til  va  madaniyat  tamoyillari  asosida  tadqiq  qildi.  Bejiz  1929-yilda  N.S.Trubetskoy  va 
R.О.Yakobson  tomonidan  yozilgan  “Praga  lingvistik  to‘garagi  tezislari”da  shunday  deyilmagan: 
“lingvistik  tahlilga  aniq  amaliy  maqsadlarni  ko‘zlagan  funksional  nuqtai  nazardan  yondashmoq 
kerak.”         
 

Yüklə 1,55 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   234




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin