O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi

Kasallikka qarshi kurash choralari 
 
Bezgakka qarshi kurash 3-ta yo’nalishda olib boriladi: 
1.  Kasallik  manbaiga  ta’sir  qilish,  avval  odamlar  va  parazit  tashuvchilarni 
aniqlash va davolash. 
2.  Chivinlarga  qarshi  kurashish,  chivinlarning  tuxumlarini,  lichinkalarini 
yo’qotish. 
3.  Aholining  chivindan  saqlanishini  ta’minlash,  mexanik,  kimyoviy 
moddalardan foydalanish, aholi yashash punktlarini to’g’ri tashkil etish. 
Belgilarini va parazit tashuvchilarni erta aniqlash va davolash profilaktikaning 
asosi hisoblanadi. 
Bezgak  kasalligini  aniqlash  uchun  harorati  ko’tarilgan,  talog’i  kattalashgan, 
anemiyasi bo’lgan har bir kasalning qoni tekshiriladi. Bunday tekshiruvlar asosan 
mart-oktyabr  oylarida  qilinadi.  Gemotransfuziyadan  so’ng  harorati  ko’tarilgan 
bemorlarni  tekshirish  faslga  bog’liq  bo’lmagan  holda  olib  boriladi.  Har  bir  kasal 
aniqlanganda  DSENM  ga  shoshilinch  xabarnoma  yuboriladi.  Kasallik  aniqlangan 
joyda  epidemiologik  tekshirish  vaqtida  bu  kasallik  mahalliy  yoki  boshqa  joydan 
keltirilganligi aniqlanadi. O’choqda profilaktika ishlari olib boriladi. Bir vaqtning 
o’zida  kasallik  aniqlangan  oila  a’zolarining  hammasi  tekshiruvdan  o’tkazilishi 
kerak.  Agar  mahalliy  bezgak  hodisalari  kuzatilsa,  shubhali  bemorlar  1  oyda  2 
marta  laboratoriya  tekshiruvidan  o’tkaziladi.  Bezgakka  to’g’ri  diagnoz  qo’yish 
katta  ahamiyatga  ega.  Taxminiy  diagnoz  kasallikning  klinik  ko’rinishi  va 
epidemiologik  anamneziga  asoslanib  qo’yiladi.  Hal  qiluvchi  diagnoz  qonda 
plazmodiylarni aniqlanishiga asoslanadi. 
Bezgakni  davolashda  quyidagi  dori  moddalaridan  foydalaniladi:  xloraxin, 
xinin,  akrixin,  xloridin,  bigumal,  xinotsid,  primaxin.  Xloraxin,  xinin,  akrixin 
shizotrop ta’sir qiladi. Plazmodiumlarni parchalaydi va harorat ko’tarilishi xurujini 

---

 
224 
to’xtatadi.  Hozirgi  vaqtda  ko’proq  xloraxin  ishlatiladi.  Ko’pgina  davlatlarda 
bigumal  va  xloridinga  qo’zg’atuvchining  chidamliligi  aniqlandi.  Tropik  bezgakda 
shizotrop dori moddalarini qo’llash og’ir asoratlarga olib kelishi mumkin. Shuning 
uchun  radikal  davolash  usuli  qo’llaniladi.  Bunga  xloraxin,  xinin,  akrixininlarga 
xinatsid yoki primaxin qo’shimcha qilinadi. Bezgak o’chog’iga boruvchilar doimiy 
ravishda  xloraxin  yoki  boshqa  dori  moddalarini  iste’mol  qilib  turishlari  kerak. 
Kimyoviy  profilaktikani  epidemik  o’choqqa  jo’nashdan  2-3  kun  oldin  boshlash 
kerak. Qaytib kelgandan so’ng esa 1 oy davom ettirish shart. 
Bu  preparatlarni  istemol  qilib  turish,  kasallikning  batamom  oldini  oladi, 
deyish noto’g’ri, kasallik yengil shaklda o’tishi mumkin. Masalan, bezgak kasalligi 
o’chog’ida  kasallikni  yuqtirgan  shaxslarda  2-4  yildan  so’ng  kasallikning  klinik 
belgilari  namoyon  bo’lganligi  aniqlangan.  Bezgak  chivinlariga  qarshi  kurash 
quyidagi yo’nalishlarda olib boriladi: 
1. "Antropogen" suv manbalari hosil bo’lishining oldini olish. 
2. Chivinlarni yo’qotish. 
3. Lichinkalarni yo’qotish. 
Binolarda  chivinlarni  yo’qotish  uchun  insektisidlardan  foydalaniladi.  Bu 
moddalar devorlarga surkaladi, bu 4-6 oy davomida ta’sir ko’rsatadi.  Insektisidlar 
yoppasiga,  chegaralangan  va  mikroo’choqli  qayta  tozalashlarda  ishlatiladi. 
Yoppasiga  tozalash  deganda  aholi  punktlarining  barcha  binolari  ishlovdan 
o’tkaziladi  (tozalash  har  kvartalda  o’tkaziladi).  Mikroo’choqli  tozalash  ishlari 
kasallik  aniqlangan  binoda  o’tkaziladi.  Lichinkalarni  kukunsimon  zaharlar  bilan 
yo’qotiladi.  Kichik  ko’lmak  suvlar  yuza  qavatiga  kukun  sepiladi.  Yirik  suv 
manbalariga  esa  samolyotda  kukun  sepiladi.  Samolyotdan  foydalanishda  aholi 
yashash  punkti  bilan  suv  oralig’idagi  masofa  8  km  bo’lishi  kerak.  Chivinlardan 
saqlanish  uchun  ochiq  eshik  qismlariga  repellentlar  (chivinlarni  haydovchi 
moddalar)  surtiladi.  Bezgakka  qarshi  kurashda  aholi  migratsiyasiga  asosiy 
e’tiborni qaratish kerak. Bunga misol aholi migratsiyasi ko’p bo’lgan hududlarda 
bezgak ko’p uchrashi aniqlanganligidadir.