RevvâDÎler (iv-v/x-xi. YÜZyil)

Dergisi 5/1 (2003): 60-61. 
106
 Azerbaycan Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Azerbaycan Tarihi, 2: 25-27. 
107
 Jacques Piatigorsky- Jacques Sapir, Hazar İmparatorluğu, trc. Hande Güreli (İstanbul: Bilge Kül-
tür Sanat, 2007), 8-10. 
108
 Eliyarlı, Azerbaycan Tarihi, 126. 

---

− Asif Adilov − 
 
 
~ 37 ~ 
Hazarlar’ın akınları bir yana diğer yandan da Sâsânîler, Albaniya’nın top-
raklarını işgal ederek orada kendi yönetimlerini tesis etmeye çalışıyorlardı. 
İşgal ettikleri yerlere merzubânlar tayin ediyor, idarî, savaş ve mahkeme sis-
temini  kendi  ellerinde  bulunduruyor,  vergileri  kendi  adamları  vasıtasıyla 
toplatıyor ve merzubânlara, Zerdüşt inancının bölgede yayılması için destek 
veriyorlardı.
109
 
Albaniya Devleti’ni I. asırdan VI. asra kadar Arsaklılar sülalesi yönetti. 
Onların hâkimiyetlerine ise Sâsânîler son verdi. Sâsânîler, Albaniya Devleti’ni 
Roma ile yaptıkları savaşta kendilerine yardım etmelerine mecbur ediyordu.  
Bunun da etkisiyle Albaniya  Devleti’nde Sâsânîler’e karşı isyanlar çıkmaya 
başladı. Albaniya yöneticisi II. Vaçe’nin hâkimiyeti yıllarında onun başkanlığı 
altında Sâsânîler’e karşı isyanlar daha da büyüdü. Sâsânîler bölgede Hıristi-
yanları  yok  etmeye  çalışıyorlardı.  450’de  (1058)  Albaniya  ile  Sâsânîler  ara-
sında Halhal denen yerde büyük bir savaş meydana geldi ve Albaniya bu sa-
vaşta Sâsânîler’i mağlubiyete uğrattı. Albaniyalılar, Sâsânîler’in aldıkları ka-
leleri yeniden ellerine geçirmeye ve onları ülkeden kovmaya başladılar. Çıkan 
bu isyan 463 (1070) senesinde Sâsânîler tarafından güçlükle bastırıldı.
110
  
487 (1094) senesinde Albaniya’da Mu’mîn lakaplı II. Vaçakan hâkimiyet 
sağladı. II. Vaçakan da Arsaklılar sülalesine mensuptu. Onun devrinde Alba-
niya Devleti medeni ve dini bakımdan yükseliş yıllarını yaşadı. O, Hıristiyan-
lığı ülkede yaymakla meşguldü. Ülkenin baştan-başa Hıristiyan olması için 
elinden geleni yapıyordu. Bağımsız bir Albaniya Kilisesi kurarak ülkede din-
dar  ve  sivil  kesimin  beraber  olarak  yaşayacakları  bir  ülke  kurmaya  çalıştı. 
Sâsânîler VI. asırda güçlenerek bölgede bağımsız hükümranlıklara son vere-
rek onları merkezi İran yönetimine tabi kıldı. 510 (1116) yılında da Albaniya 
Devleti’nde  hâkimiyette  olan  Arsaklılar  sülalesini  ortadan  kaldırdı.
111
 
 
109
 Eliyarlı, Azerbaycan Tarihi, 125. 
110
 Azerbaycan Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Azerbaycan Tarihi, 2: 54-58. 
 
111
 Azerbaycan Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Azerbaycan Tarihi, 2: 58-59. 

---

− Revvâdîler − 
 
 
~ 38 ~ 
       V. asırda bölgede Mezdekîler hareketi ortaya çıktı. Hareket, öncüsü Mez-
dek’e nisbetle bu isimle anılıyordu. Bu grubun maksadı Sâsâni zulmüne karşı 
halkı korumak ve onları bu zulümden kurtarmaktı. Daha çok Mânî’nin ilke-
lerinden  yola  çıkan  hareket  Sâsânîler  devrinde  büyüyerek  onları  tehdit  et-
meye başladı. Bir süre sonra hareketin lideri yakalanarak hapse atıldı ve orada 
öldürüldü.
112
 
Arsakiler’den sonra Mehrânîler sülalesi Albaniya Devleti’nde yöneticilik 
yapmaya  başladı.  Onların  Sâsânî  kökenli  oldukları  varsayılmaktadır.  Meh-
ranîler sülalesinin en önde gelen yöneticisi Cavanşir isimli bir hükümdardı. 
Cavanşir, babası hayattayken Sâsânî-Albaniya ordu birliğinin komutanlığına 
atandı ve 7 sene Müslümanlara karşı Sâsânîler safında savaştı.
113
  
Müslümanların Azerbaycan bölgesine gelişleri sırasında Azerbaycan coğ-
rafyasında durum pek iç açıcı değildi. Ülke Sâsânî, Bizans ve Hazarlar’ın böl-
gede gücü ele geçirmeye çalışmaları amacıyla vuku bulan savaşlar nedeniyle 
oldukça sıkıntılı bir durumdaydı. Yaşanan bu savaşlar nedeniyle halk sefalet 
içerisinde yaşamını sürdürmeye çalışıyordu. I/VII. asrın başlarında Hazarla-
rın kuzeyden hücumları Sâsânîler tarafından önlenemedi ve Hazarlar ülkeyi 
işgal  ederek  Sâsânîler’i  ağır  mağlubiyete uğrattılar.  Zaten sefalet  içesirinde 
olan halkı bir de onlar talan ettiler.  Dolayısıyla Müslümanların Azerbaycan’a 
gelişleri sürecinde Sâsânîler onlara karşı koyabilecek durumda değillerdi.
114
 
Bu dönemde bölge daha çok coğrafi şartlara bağlı yerel hanedanlar tarafından 
yönetiliyordu. Şirvan’da Şirvanşahlar, Arran ve Şeki’de Albaniya Devleti’nin 
Mehranîler sülalesi, Aras nehrinin güneyinde ise Azerbaycanşahlar, Mugân 
bölgesinde Alanşahlar vs. hüküm sürüyorlardı. Etnik bakımdan halk tabaka-
larının  büyük  çoğunluğunu  Türk  kökenli  gruplar  oluşturuyordu.  Nitekim 
Hazar, Hun ve Sabir Türklerinin bölgeye yerleşmesi ile nüfusun Türkleşmesi 
süreci başlamıştı.
115
 
112
 Eliyarlı, Azerbaycan Tarihi, 123.  
113
 Mehmetov, Azerbaycan Tarihi, 128-129. 
114
 Eliyarlı, Azerbaycan Tarihi, 130. 
 
115
 Mehmetov, Azerbaycan Tarihi, 165-1. 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
− İKİNCİ BÖLÜM −