1-mavzu: elektr zanjirlari va ularni elementlari

8-MAVZU: NOCHIZIQLI DINAMIK ZANJIRLARNI O`TKINCHI REJIMLARI, 

ULARNI TURG`UNLIGI VA TAXLILI. 

Reja: 

1. 

Nochiziqli zanjirlar o`tkinchi rejimlarini hisoblash usullari. 

2. 

Ferromagnitaviy elementlarni o`zgarmas kuchlanishga ulab tekshirish. 

O`tkinchi jarayon davomida nochiziqli elementlar parametrlari o`zgarishsiz qolmaydi va ular 

unga ham miqdoriy, ham sifatliy o`zgarishlar kiritadi. Nochiziqli zanjirlarning bu xususiyatlarini 

hisobga  olish  zanjirdagi  dinamikaviy  rejimlarni  ifodalaydigan  nochiziqli  differensial  tenglama 

echimining aniqligiga bog`liq. 

Turg`unlashgan  rejimlarni  hisoblash  halidagiga  o`xshash  nochiziqli  zanjirlardagi  o`tkinchi 

jarayonlar grafikaviy, analitikaviy va grafoanalitikaviy usullar bilan hisoblanadi. Buni nochiziqli 

unduktiv g`altakni o`zgarmas kuchlanish misolida ko`rib chiqamiz. 

1-rasm 

U

t



paytida  qarshiligi 

ч bo`lgan 

)

(i

L

ferromagnitaviy  elementni 

U

kuchlanishga 

sxemasi ko`rsatilgan. 

 

 

1-rasm. Ferromagnitaviy elementni 

U

 kuchlanishga ulash. 

Dastavval  zanjirni 

0

U

U



o`zgarmas  kuchlanishga  ulangandagi  o`tkinchi  jarayonlarini 

hisoblashlarini  shartli  linearlash  usuli  bilan  tanishamiz.  Bu  usulda  nochiziqli  induktiv  g`altak 

)

(i

L

o`tkinchi jarayon tugagandan so`ng turg`unlashgan tok 

тург

J

va oqim 

тург

f

ga mos keladigan 

statikaviy  parametrlar  kabi  hisoblanadigan  birror  shartli  va  miqdori  bo`yicha  o`zgarmas 

ekvivalent induktivlik 

э

L ga ega deb hisoblanadi. Boshqacha qilib aytganda, berilgan nochiziqiy 

)

(i



xarakteristika  shartli  ravishda 

M

nuqtadan  o`tuvchi  tog`ri  chiziq 

)

(i

L

э





(2-rasm  (a)) 

bilan almashtiriladi, bu erda 

ч

U

i

/

0



va 

T

э

тург

J

L









. Yuqorida qabul qilingan shartlarga 

binoan  zanjirni  uvozanat  tenglamasi: 

0

U

dt

d

Чi







ni  quyidagi  ko`rinishda  qaytadan  yozamiz: 

0

U

L

ч

dt

d

э









 

 

 

2-rasm. 

Bu  tenglamani  o`zgaruvchan 



ga  nisbatan  chiziqli  differensial  tenglama  kabi  echib, 

quyidagini hosil qilamiz.  

)

1

(

ч

t

тург

e











 

---

 

32 

bu erda 





ч

L

э

/



vaqt konstantasi. (sek). 

Bu  ekspotensial  chiziq  2-rasm.  b)  da  ko`rsatilgan.  Bu  grafikdan 

n

t

t ...

1

paytlar  uchun 

n







...,

,

2

1

lashgan oqimlarning qiymatlarini aniqlab 2-rasm a) dagi egri chiziq 

)

(i



dan ularga 

mos 

n

i

i

i

,...,

,

2

1

toklarning  qiymatlarini  topamiz  va  masaladagi  no`malum 

)

(t

i

egri  chiziqni 

yasaymiz.  Bu egri chiziq chiziqli zanjir uchun qurilgan o`tkinchi tok 

)

1

(

ч

t

тург

e

J

i







 grafikdan 

farq  qilib  u  vaqt  bo`yicha  notekis  o`zgaradi.  Bu  holga  ferromagnitaviy  element  dinamikaviy 

induktivligi 

)

(i

L

g

xarakterining o`zgarish qonuniga teskari bo`lishi sabablidir.