Utub kavramına geçmeden önce
Yüklə 235,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 1 (2012/1), s. 28
Ahmet Atlı 28 yışına yöneltilen eleştirilerden bazıla- rına değinmek istiyoruz. 3) Kutub Anlayışına Yöneltilen Bazı Eleştiriler Ricâlu’l-gayb anlayışında öne çıkan bir kavram olması ve ricâlu’l-gayb hi- yerarşisinin en başında bulunması ne- deniyle olsa gerek, eleştirilerin daha çok kutub üzerinde yoğunlaştığı gö- rülmektedir. Bu eleştirilerin geneline baktığımızda bu anlayışın başta İbn Teymiyye (ö.728/1328) ve İbn Hal- dun (ö.808/1405) olmak üzere tasav- vuf alanında uzman olmayan kimseler tarafından tenkit edildiğini görmekte- yiz. 01
kutub olmak üzere ricâlu’l-gayb an- layışının tasavvufa gayr-i Sünnî kay- naklardan bilhassa aşırı Þiî fırkalardan geçmiş olduğuna dair kanaatlere rast- lamak mümkün olduğu gibi, kutub ve diğer ricâlu’l-gayb zümrelerinin evren üzerindeki tasarruflarının yanlış anla- şılmasından doğan hatalı kanaatlere rastlamak da mümkündür. Bazı mü- ellifler ise, tasavvuftaki kutub anlayışı ile Þiîlik’teki İmâmet anlayışı arasında benzerlik olduğunu ve tasavvuftaki kutbun Þiîlik’teki “masum imam”a te- kabül ettiğini iddia etmişlerdir. 02 01. İbn Teymiyye ve İbn Haldun’un bu konuya dair eleştirileri için bk. İbn Teymiyye, Mecmûatü’l-Fetâvâ, (Üçüncü Basım. Dâru’l-Vefâ, 1426/2005), XI, 237-243; Abdurrahmân İbn Haldûn, el-Mukaddime, Tahkik: Abdusselâm eş-Þeddâdî, (Birinci Basım. ed-Dâru’l-Beydâ, 2005), III, 59-60. 02. Bk. Ebu’l-Âla Afifi, Muhyiddin İbnü’l- Arabî’de Tasavvuf Felsefesi, Çeviren: Mehmet Dağ, (İkinci Basım. İstanbul: Kırkambar Yay., 1999), s. 98-99; Seyyid Hüseyin Nasr, Tasavvufî Makaleler, Çeviren: Sadık Kılıç, (Birinci Basım. İstanbul: İnsan Ricâlu’l-gayb anlayışı ile Þiîlik’teki imamet anlayışı arasında birtakım benzerlikler olabilir. Hatta diğer inanç sistemlerinde de bu anlayışın ben- zer motiflerine rastlanabilir. Ancak ricâlu’l-gayb anlayışının ortaya çıkı- şında ne Þiilik tesirine ne de diğer ya- bancı kaynakların etkisine dair tatmin edici ipuçlarına rastlanmaz. Dolayı- sıyla bu telâkkînin tasavvufa Þiîlik’ten geçmiş olduğuna dair yorumlar, İbn Teymiyye ve İbn Haldun gibi müellif- lerin görüşlerinin tekrarı gibi görün- mektedir. Her ne kadar tasavvuf alanında uz- man olmayan kişiler tarafından ricâlu’l- gayb anlayışına birtakım eleştiriler getirilse de, tasavvuf alanında önder olan, İbnü’l-Arabî, Mevlânâ, İmâm-ı Rabbânî, İsmail Hakkı Bursevî, Ah- med Ziyâuddîn Gümüşhânevî gibi sûfi müellifler başta olmak üzere ricâlu’l- gayb telâkkîsinin sûfi ve mutasavvıflar tarafından benimsendiği ve savunul- duğu anlaşılmaktadır. Allah Teâlâ’nın, evrenin yönetimi ile ilgili olarak “müdebbir melekler”e 03
birtakım görevler verdiği gibi, melek- leşmiş, kudsî, saf ve temiz ruhlara da görevler verdiğini belirten Ethem Ce- becioğlu, kutbun âlem üzerindeki ta- sarruflarını idrak edemeyenlerin ve bu anlayışı eleştirenlerin problemleri hak- kında şunları dile getirmektedir: “Esasen yöneten Allah’tır, müdeb- birlik vasfına haiz melek veya insan Yay., 2002), s. 124; Ahmed Emin, Duha’l- İslâm (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, ts.), III, 245-246. 03. Bk. Nâziât, 79: 5.
İbnü’l-’Arabî’nin “kutub” kavramı ile ilgili görüşleri Journal of Faculty of Theology of Bozok University, Vol. 1, Nu. 1 (2012/1), p. 29 29 da, robototik, maşa konumunda alet varlıklardır. Tasavuftaki kutub kav- ramına bakarak, Allah’a yedek ilâhlar yamamaya çalışmak iddiasını, disiplin- deki spekülatif anlama zorluğu açısın- dan yersiz bulduğumuzu ifade etmek isteriz. Hiçbir varlık ister nebi, ister veli, ister kutub, isterse melek ve diğer tüm mahlûkât, asla Allah olamazlar. Ve tasavvufta da bu türden bir iddia asla görülmemiştir. Problem, tasavvuf uzmanı olmayanların, alanın termino- lojisini bilmemelerinden, yarım anla- yışlı zihinsel bulanıklıklarındandır. Bu bulanıklık, tasavvufa dair spekülatif bilgi üretiminden/yorumundan mah- rumiyete sebep olur. Ve sonuç, yanlış- la biter.” 01
Ahmed Avni Konuk ise, Fusûs şer- hinde ricâlu’l-gayb hakkında üzerinde önemle durulması gereken bir hususu dile getirmektedir. Buna göre, Hz. Mu- hammed (s.a.v.)’in halîfesi konumun- da olan evliyâ ve aktâb (kutublar) gibi ricâlu’l-gayb hiyerarşisi içinde yer alan kimseler, ancak Rasûlüllâh (s.a.v.)’ın uyguladığı şer’-i şerîf ile hükmederler ve kesinlikle şerîatin hükmünden dışa- rı çıkmazlar. Ancak bu tür kimselerin hâl ve davranışlarında birtakım ince- likler vardır ki, bu incelikleri, tecrübe ederek tatmayanlar, hâl, ilim ve merte- be bakımından onların seviyesine yük- selemeyenler, idrak edemezler. 02 01. Ethem Cebecioğlu, “Akşemseddin’de Bazı Tasavvufî Kavramlar-I”, Ankara Ü. İlahiyat Fak. Dergisi, XLII (2001), s. 95. 02. Ahmed Avni Konuk, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, Haz.: Mustafa Tahralı- Selçuk Eraydın, (3.Basım. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yay.,2005), III, 269. Netice itibariyle kutbun da içinde yer aldığı ricâlu’l-gayb düşüncesi- ni müdafa edenler olduğu gibi tenkit edenler de olmuştur. 03 Fakat burada önemli olan husus, özellikle tasavvu- fun manevî tecrübe gerektiren hassas meselelerinde olduğu gibi, kişinin an- layıp kavrayamadığı konularda aceleci veya önyargılı bir tutumla yanlış hü- kümler vermeyi terk etmesi gerektiği- dir. Aksine bir tutum kişinin kendisine bir şey kazandırmadığı gibi, kendileri hakkında yanlış hüküm verilen kimse- lere de bir şey kaybettirmez. Yüklə 235,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|