Ta’limni tashkil etish turlari va shakllari. Dars — ta’jim tizimini tashkil etishning asosiy shakli sifatida. Reja

Tayanch tushunchalar: Ta’limning tashkiliy shakllari, ta’lim turlari 

1.  Ta’lim  turlari  (illyustrativ,  muammoli,  dasturlashtirilgan  ta’lim)  va  shakllarining 

tavsifi. 

Didaktik g‘oyalar jamiyat taraqqiyoti jarayonida yangi g‘oyalar bilan boyib, takomillashib 

boraveradi  va  ular  o‘ziga  xos  tizimlar  ko‘rinishida  shakllanadi.  Shu  sababli  ham  ta’lim  turlari 

o‘quv  jarayonini  tashkil  etish  va  uni  amalga  oshirishga  nisbatan  turlicha  yondashuvlar  asosida 

shakllantiriladi. 

Pedagogik tizimlarning asosiy turlari quyidagilardir: 



 arxaik (ibtidoiy); 



 qadimgi (Shumer, Misr, Xitoyda Eramizdan avvalgi uchinchi ming yillik); 



 

avestit (Baqtiriya, Sug‘diyona, Xorazmda – Eramizdan avvalgi VII-VI asrlar); 



 yunon (Ellins, rim – yunon, rim – eramizdan avvalgi V-I asrlar); 



 

o‘rta asr (dogmatik, sxolastik V-XVI asrlar); 



 yangi  (tushuntirish,  tushuntirish  –  ko‘rgazmali,  dasturlashtirilgan,  masofali  o‘qitish, 

muammoli  –  dasturlashtirilgan,  kompyuterlashtirilgan  innovatsion,  INTERNETning  xalqaro 

tarmog‘idan foydalanib o‘qitish va shu kabilar); 



 xorijiy  (tushuntirish,  tushuntirish–ko‘rgazmali,  dasturlashtirilgan,  masofali  o‘qitish, 

muammoli  –  dasturlashtirilgan,  kompyuterlashtirilgan  innovatsion,  INTERNETning  xalqaro 

tarmog‘idan foydalanib o‘qish va shu kabilar). 

“Avesto” g‘oyalariga ko‘ra shakllangan pedagogik tizim eramizdan avvalgi VII-VI asrlarda 

Markaziy  Osiyo  xududida  zardushtiylik  dini  yuzaga  kela  boshlaganida  tashkil  topdi.  “Avesto” 

zardushtiylikning  muqaddas  manbai  bo‘lib,  u  o‘z  davrining  qomusiy  asari  hisoblangan.  Uning 

g‘oyalariga binoan yoshlarni o‘qitish va tarbiyalash quyidagi tamoyillarga asoslangan: 



 

yoshlarni diniy va ma’naviy jihatdan tarbiyalash; 



 

jismoniy jihatdan tarbiyalash; 



 

yoshlarni  o‘qish  va  yozishga  o‘rgatish  orqali  ularning  savodxonligini 

shakllantirish. 

“Avesto”  g‘oyalari  bo‘yicha  Yer,  Quyosh,  suv,  olov  muqaddas  deb  e’tirof  etilganligi 

sababli  yoshlarni  tarbiyalashda  Ona  Yerga,  atrof  –  muhit,  tabiatga  muhabbat  hissini  o‘yg‘otish 

muhim  yo‘nalish  hisoblangan.  Shuningdek,  unga  barkamol  shaxs  obraziga  qo‘yilgan  talablar 

haqida aniq tasavvurlar ifoda etilgan. 

---

Muntazam o‘qitishning ilk turi qadimgi  yunon faylasufi Suqrot (eramizdan avvalgi 469  – 

399 er. avv. yillar) va ularning o‘quvchilari tomonidan keng qo‘llanilgan yordamchi savollarga