°збекистон республикаси ·ишло·
-Mavzu: POPULYASIYA GENETIКASI
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 18-Mavzu: POPULYASIYA GENETIКASI.
Reja. 1. Populyasiya va sof liniya to ‘ g ‘ risida tushuncha. 2. Xardi-Vaynberg qonuni. 3. Populyasiyalarda fenotiplar, genotiplar va allellar nisbatini xisoblash. 4. Populyasiyalar strukturasiga tanlashning ta’siri. 5. Populyasiyalarga mutasiya va migrasiyaning ta’siri, genetiko-avtomatik jarayon. 6. Genetik gomeostaz va populyasiyalar polimorfizmi. Adabiyotlar: 1, 3, 6, 10. 1) Populyasiya va sof liniya tushunchasi 1907 yilda Iogannsen tomonidan taklif qilingan. Populyasiya bir turga kiruvchi, ma’lum territoriyada tarqalgan va boshqa populyasiyalardan ajralgan holda ko‘payuvchi hayvonlar va o‘simliklar gruppasidir. Populyasiyalar turning bir qismi bo‘lib, yovvoyi va madaniy hayvonlar hamda o‘simliklar orasida uchraydi. Ayrim zot yoki podadagi hayvonlar populyasiya deb qabul qilinishi mumkin. O‘simlik navlari ham mustaqil populyasiyalardir. Sof liniya o‘z-o‘zidan changlanuvchi o‘simliklarning avlodlarini o‘z ichiga oladi. Chetdan changlanuvchi o‘simliklarda sof liniya olish uchun bir o‘simlikni 64
kamida 8 bo‘g‘in davomida sun’iy ravishda changlaydilar. Sof liniya populyasiyadan gomozigotlik darajasi ya’ni o‘xshash genotipga ega bo‘lgan o‘simliklardan tashkil topganligi bilan ajralib turadi. Lekin sof liniyada gomozigotlik xech qachon to‘liq bo‘lmaydi, chunki liniyaning genetik o‘xshashligi tabiiy mutasiyalar natijasida o‘zgarib turadi. Hayvonlarda sof liniyalar bo‘lmaydi. Qon-qarindosh juftlash natijasida gomozigotlik oshgani bilan, bolalarda mahsuldorlik va xayotchanlikning keskin pasayishi ko‘rinadi. Shuning
uchun chorvachilikda bunday liniyalar yaratilmasdan ko‘pincha zot va podalarni urchitishda populyasiyalar bilan ish olib boradilar. Populyasiyada genotiplarning har xil
bo‘lishi va sof liniyada organizmlarning bir xil tanlanishini har xil natijaga olib kelishini birinchi marta Iogannsen aniqladi. Iogannsen 6 yil davomida har xil liniyalarda loviya donning yirikligi bo‘yicha tanlash olib borganda hech qanday olg‘a siljish bo‘lmadi. Olingan avlodlar doimo liniyaning o‘rtacha ko‘rsatgichiga qaytganligi, ya’ni regressiya xodisasi kuzatildi. Shunday qilib genotipik o‘zgaruvchanlik bo‘lmaganda, tanlash natija bermasligi aniqlandi. Populyasiya va sof liniyalarda tanlash natijasi keskin farq qilishining sababi ularning irsiy jixatdan har xil tuzilishidir. Populyasiyada o‘zgaruvchanlik juda katta bo‘lib u ikki qismdan, ya’ni irsiy va noirsiy o‘zgaruvchanlikdan iboratdir. Sof liniyadagi o‘zgaruvchanlik asosan tashqi muhit faktorlari ta’sirida ro‘y beradigan fenotipik o‘zgaruvchanlikdir. Bu o‘zgaruvchanlik naslga berilmasligi aniqlandi. Tanlash asosan genotipik o‘zgaruvchanlik bilan ish ko‘radi. Populyasiya genetikasi muammolarini rivojlantirishda S.Rayt,
S.S.Chetverikov, N.P.Dubinin, D.D.Romashev va boshqalarning xizmati katta. Populyasiya genetikasi erishgan yutuqlar evolutsiya qonuniyatlarini bilishga yordam beradi va shu bilan birga qishloq xo‘jalik hayvonlari va o‘simliklari genetikasini o‘rganishda ham katta rol o‘ynaydi. Erkin ko‘payuvchi barcha hayvonlar va ko‘pchilik o‘simliklar populyasiyalarida evolutsion jarayon o‘ziga xos qonuniyatlar asosida kechadi. 2) Angliya olimi Xardi va nemis vrachi Vaynberg (1908) erkin ko‘payuvchi populyasiyada tanlash olib borilmasa, tenglikning saqlanishini ya’ni bo‘g‘indan bo‘g‘inga genotiplar nisbati o‘zgarmasdan qolishini aniqladilar. Bu nisbat quyidagi formula bilan aniqlanadi: p
2 AA 2pqAa q 2 aa 1, bu yerda Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|