Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir

Analitik metod – daha mütərəqqi metod hesab edilir, 
çünki  o,  elmi-tədqiqat  işlərinin  aparılmasını,  analitik  he-
sablama əməliyyatlarının  yerinə  yetirilməsini   və  mövcud 
vəziyyətin təhlilini nəzərdə tutur.  

---

 
 
82 
Amillər metodu – istehsalda baş verən bu və ya digər 
dəyişikliklərin  hansı  amillər  hesabına  yarandığını  müəy-
yən etməyə imkan verir. Bunun üçün istehsalda dəyişiklik-
lərin əmələ gəlməsinə səbəb olan bütün amillər içərisindən 
ən  əsasları  seçilir  və  istehsalın  son  nəticələri  ilə  həmin 
amillərin əlaqəsi öyrənilir.  
Proqram-məqsədli  metod  –  son  zamanlar  ən  geniş 
yayılmış  metodlardan  biridir.  Proqram-məqsədli  planlaş-
dırma  –  əvvəlcədən  qoyulmuş  müddətdə  müəyyən  prob-
lemlərin  həllində,  bu  və  ya  digər  müəssisənin  inkişafında 
son nəticələr əldə edilməsinə yönəldilmiş planlaşdırmadır.  
İqtisadi-riyazi  metod  –  məqsəd  funksiyasının  mini-
mal  və  maksimal  hədlərinin  axtarılıb  tapılmasına  imkan 
verir.  Bu  və  ya  digər  məsələni  həll  etmək  üçün  iqtisadi-
riyazi metod vasitəsilə müxtəlif modellər qurulur və onla-
rın  arasından  ən  səmərəlisi  seçilir.  Modellərin  müxtəlif 
növləri  vardır:  matris  modellər  –  iqtisadiyyatın  müxtəlif  
səviyyələrində  məhsulun  istehsalı  və  bölgüsünün  planlaş-
dırılması və  təhlili üçün nəzərdə  tutulur;  optimal planlaş-
dırma modelləri – az məsrəflərlə tapşırılan istehsal nəticə-
sini,  yaxud  tapşırılan  ehtiyatlar  həcmi  ilə  maksimum  sə-
mərəni  təmin  edən  proqramların  işlənib    hazırlanmasında 
istifadə olunur; iqtisadi-statistik modellər – iqtisadi göstə-
ricilərin əlaqələndirilməsində istifadə olunur. 
 Elmi cəhətdən əsaslandırılmış normaların işlənib ha-
zırlanmasında analitik-hesablama metodundan və təcrübi-
eksperimental metoddan istifadə olunur. Analitik hesabla-
ma  metodu  nisbətən  əməktutumlu  olmağına  baxmayaraq, 
ən mütərəqqi metod hesab edilir.  
Normanın  analitik-hesablama  metodu  ilə  müəyyən 
olunması  qabaqcıl  texniki,  təşkilati  və  iqtisadi  amillərin 

---

 
 
83 
nəzərə  alınmasına  əsaslanır.  Bu  zaman  texnoloji  xəritə, 
təşkilati-texniki  tədbirlər  haqqındakı  mötəbər  məlumatlar, 
normanın tərkibini müəyyən edən hər bir ünsür üzrə aparı-
lan hesablama işlərində əsas kimi götürülür. 
Analitik-hesablama  metodu  vasitəsilə  norma  müəy-
yən etməzdən qabaq istehsal şəraiti, texnika və texnologi-
yanın mütərəqqilik səviyyəsi, əmək prosesinin mütəşəkkil-
lik dərəcəsi, ölkə qabaqcıl və habelə əcnəbi ölkə müəssisə-
lərinin  iş  təcrübələri  hərtərəfli  öyrənilir  və  təhlil  olunur. 
Bunlardan başqa, xalq təsərrüfatında, o cümlədən müəssi-
sənin  planlaşdırmasında  qabaqcıl  təcrübənin  öyrənilməsi 
və  tətbiqi  ekspert-qiymətləndirmə,  ekstrapolyasiya  və  di-
gər metodlarda tətbiq olunur.