Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

2. «Muhabbatnama» dástanı haqqında maǵlıwmatlar. Dástan XIV 
ásirdegi túrkiy tildegi namalardıń eń dáslepki úlgilerinen. Avtorı Muhammed 
Xorezmiy tereń bilimli, parsı tilinde jazatuǵın shayır bolǵan. Dástan 1353-1354 
jıldıń qıs máwsiminde Ózbek xannıń balası Jánibek xannıń tusındaǵı 
(basqarıwındaǵı) Altın Orda xanlıǵına qaraslı Sırdárya boyında jaylasqan Qońırat 
ulısınıń hákimi Muhammed Mırza Xojabektiń ótinishi boyınsha jazılǵan. Bul 
hákim óz zamanına ılayıq bilimli hám shayır tábiyatlı kisi bolǵan. Ol zamandaǵı 
kitaplardıń kópshiligi arab, parsı tillerinde jazılatuǵın bolǵan. Sonlıqtan, Mırza 
Xojabek shayır Xorezmiyden jergilikli xalıqlar túsinetuǵın túrkiy tilde qızıqlı bir 
kitap jazıp beriwdi soraǵan. Xorezmiy bul ótinishti orınlaǵan.
«Muhabbatnama» dástanınıń túp nusqası saqlanbaǵan. Kóshirmeniń eki 
nusqası London qalasındaǵı Britaniya muzeyinde saqlanadı. Kóshirmelerdiń birewi 
uyǵır jazıwında, ekinshisi arab jazıwında islengen. Uyǵır jazıwındaǵı nusqa 14 
paraqtıń (qaǵazdıń) aldı-artına, yaǵnıy 28 betke kóshirilgen, arab jazıwındaǵı 
nusqa kólemlirek, ol 24 qaǵazdıń aldı-artına kóshirilgen, 474 báyitten, yaǵnıy 948 
qosıq qatarlarınan ibarat. Alımlardıń kópshiligi dástannıń arab jazıwındaǵı 
nusqasın tallaydı. 

---

83 
3. Dástannıń izertleniw tariyxınan. Xorezmiydiń «Muhabbatnama» 
dástanın rus alımları V.V.Bartold, A.N.Samoylovich, A.Sherbak, Ámir Nadjib, 
ózbek alımları N.Mallaev, Ya.Ishakov, E.Fazılov, qazaq alımları S.Amanjolov, 
R.Berdibaev, X.Súyinshaliev, A.Qırawbaevalar izertledi. Olar bul shıǵarmanıń 
qoljazba nusqaların anıqlap, tekstologiyalıq jumıslar júrgizgen, házirgi tillerge 
awdarmalar islegen, tekstlerdi bastırıp shıǵarǵan, tillik, ádebiy janrlıq, kórkemlik 
ózgesheliklerin anıqlaǵan. Qaraqalpaq alımları A.Kárimov, H.Hamidov, 
K.Mámbetov, Sh.Ábdinazimovlar ózleriniń kitaplarında hám maqalalarında 
«Muhabbatnama»nıń qaraqalpaq tiline qatnaslı belgilerin, milliy ádebiyatımızdıń 
saǵalarına tiyisli shıǵarma ekenin dálillep kórsetti. «Muhabbatnama»nı izertlegen 
barlıq ilimpazlar, derlik, onıń orta ásirlik túrkiy xalıqlarǵa tiyisli ortaq ádebiy 
estelik hám ortaq miyras ekenin kórsetedi. Sebebi, «Muhabbatnama» XIV-XV 
hám onnan sońǵı ásirlerdegi Orta Aziya hám Volga boyında mákanlaytuǵın túrkiy 
xalıqlarǵa keń tarqalǵan hám olardıń súyikli shıǵarması bolǵan.