Mövzu 1: İnformatika fənni, predmeti və onun tərkib hissəLƏRI

3. Служебные- sistemlə əlaqədar xidməti proqramlar.
- Активация Windows- Windows-un kompüterdə olan surətinin aktivləş-
dirilməsi və əgər onun şəbəkə əlaqəsi varsa, bu surətin piratçılıqdan qorunması:
- Архивация данных- Kompüterdə olan verilənlərin təsadüfi itirilməsinin
qarşısının alınması məqsədilə onların arxivləşdirilməsini təmin edir. Əmr verildikdən
sonra yeni aşılan pəncərədə iki imkan təklif edilir. Bunlardan birincisi verilənlərin
arxivləşdirilməsini, ikincisi isə artıq mövcud olan arxivdən verilənlərin çıxarılaraq
lazımi yerə bərpasını təmin etmək imkanıdır. Lazımi imkan seçildikdən sonra hansı
verilənlərin arxivləşdiriləcəyi müəyyənləşdirilir. Bu verilənlər “Мои документы»
qovluğundakı fayllar və kompüterin sazlama parametrləri, kompüterdə olan və bütün
istifadəçilərin verilənləri və sazlama parametrləri, kompüterdə olan bütün verilənlər,

---

 51
ya da istifadəçi istəyinə uyğun seçilmiş verilənlər ola bilər. Sonuncu variantda
növbəti pəncərəyə kompüter qurğuları və həmin qurğulardakı fayllar və qovluqların
siyahısı verilir. İstifadəçi tərəfindən lazım olanlar seçilir. Arxivləşdiriləcək obyektlər
müəyyənləşdirildikdən sonra növbəti mərhələdə arxivin saxlanacağı qurğu və arxivə
veriləcək ad daxil edilir. Avtomatik olaraq arxiv yaradılır. Sonuncu pəncərədə proses
haqqında məlumat verilir. Daha geniş hesabat almaq üçün sonuncu pəncərədəki
«Отчет» əmrindən istifadə etmək olar. Əgər arxivləşdirilmiş verilənləri bərpa etmək
lazım gələrsə prosesi analoji ardıcıllıqla lakin ilkin pəncərədəki ikinci imkanı
seçməklə həyata keçirmək lazımdır.
- Восстановление системы- Sistemin əvvəlki vəziyyətinə bərpası. Bu əmr
verildikdən sonra yeni açılan pəncərənin sağ hissəsində iki rejim verilir. Bunlardan
biri kompüter tərəfindən qeyd olunmuş və hansısa dəyişikliyə və ya proqram
təminatının əlavəsinə uyğun bərpa nöqtələrinə keçidə imkan verir. İkinci isə
istifadəçinin özü tərəfindən bərpa nöqtəsinin yaradılması imkanını yaradır. Birinci
imkan seçildikdə növbəti addımda ekrana təqvim verilir. Həmin təqvimdə xüsusi
rənglənmiş xanada olan tarix bərpa tarixləridir. Təqvim pəncərəsinin başlığında
verilən hərəkət etdiricilərlə daha əvvəlki bərpa nöqtələrinə keçmək mümkündür. Bu
nöqtə seçildikdən sonra kompüter sistemi həmin tarixdəki vəziyyətə qaytarır.
- Дефрагментация диска- Diskin defraqmentləşdirilməsi. Adətən faylları diskə
yazdıqda kompüter fayl verilənlərini diskin sektorlarında qalan boş yerlərə hissələr-
fraqmentlər şəklində yazmaqla disk həcminə qənaət edir. lakin iri həcmli fayllarla
işlədikdə bu cür fraqmentlərlə yazılış işin sürətini aşağı salır. Bunu aradan qaldırmaq
məqsədilə disklərin defraqmentləşməsini aparmaq olar. Yəni fayllar bütöv şəkildə disk
hissəsində yerləşdirilir. Qeyd edək ki, bu halda diskin tutumundan optimal istifadə
edilməsə də disklə işin sürəti artır. Əmrin yerinə yetirilməsi zamanı açılmış pəncərədə
yerinə yetirilən proses (təhlil gedir, defraqmentləşmə gedir və s.) haqqında, prosesin
nəticəsi haqqında məlumat verilir.
- Мастер переноса файлов и параметров- Mənbə rolunu oynayan kompüterin
parametrlərini və onda yerləşmiş faylların digər kompüterə keçirilməsi təmin olunur;
- Назначенные задания- Seçilmiş tapşırığın kompüter tərəfindən avtomatik
yerinə yetirilməsini təmin edir. Əmr verildikdən sonra açılan pəncərədən «Добавить
задания» rejiminin üzərində düyməni sıxaraq yeni pəncərəyə keçirik və lazımi
proqram seçilir. Növbəti addıma keçilir. Bu addımda tapşırığa ad verilir. Bu ad
proqramın öz adı da ola bilər. Həmin pəncərədə tapşırığın yerinə yetirilməsi və ya
proqramın işə salınması parametri seçilir (hər gün, hər həftə, kompüter yüklənən kimi
və s.) sonra «Готова» düyməsi ilə prosesin başa çatdığı bildirilir. Sonrakı

---

 52
mərhələlərdə tapşırıqla əlaqədar parametrlər sorğulara cavab şəklində
müəyyənləşdirilir.
- Очистка диска- Seçilmiş diskin təmizlənməsi. Bu rejim verildikdən sonra
ekranda açılmış yeni pəncərədə təmizlənəcək disk seçilir. Növbəti addımda açılan
pəncərədə adətən silinməsi lazım olan qovluqlar və onlardakı məlumatların həcmi
göstərilir. Əgər təmizləmədə əlavə imkanlardan istifadə etmək istəyirsinizsə, onda
pəncərənin yuxarısında olan «Дополнительно» əmrini verməklə yeni açılan
pəncərədə, lazımi rejimi (az istifadə olunan komponenetlərin silinməsi, lazımsız
proqramların silinməsi və s.) seçib yeni mərhələyə keşmək olar. Lakin ilkin variant
seçilibsə istifadəçi təmizləyəcəyi qovluğu müəyyəmləşdirir, lazımdırsa onun
məzmununa baxır və yalnız təmizləmək gərək olan faylları seçir. Əks halda seçilmiş
qovluqda olan bütün fayllar silinir. Bu əməliyyatın vaxtaşırı aparılması kompüterdə
əlavə, lazımsız fayl və qovluqların olmamasına və iş üçün daha münbit şəraitin
yaranmasına kömək edir.
- Сведения о системе- Sistem haqqında məlumatları verir. Bu əmrin köməyi
ilə kompüterin aparat resursları, müxtəlif komponentlər, qurğular, proqramlar
haqqında məlumat və onların mövcud vəziyyətlərinin səciyyəsini əldə etmək olar.
- Таблица символов- Kompüterdə olan sistemin malik olduğu simvolların
cədvəlini ekrana verir və klaviaturada olmayan simvolların əlavə edilməsinə imkan
yaradır.
- Центр обеспечения безопасности- Kompüterin təhlükəsizliyinin təmin
olunması məqsədilə üç parametrin Brandmauerin (kompüterə daxil olma imkanlarının
istifadəçinin müəyyənləşdirdiyi qaydaya uyğunluğun), avtomatik yeniləmənin və
viruslardan qorunma üçün antivirus proqramlarının fəallığının müəyyənləşdirilməsini
təmin edir.
4. Специальные возможности- İstifadəçiyə xüsusi imkanlar verir.
- Диспетчер служебных программ- Xüsusi imkanları təmin edən proqramların
işə salınması və sazlanmasını təmin edir;
- Мастер специальных возможностей- eşitmə, görmə və hərəkət
qabiliyyətində çatışmamazlıqlar olanlar üçün imkanların sazlanmasını təmin edir.
- Экранная клавиатура- Ekrana klaviaturanın təsvirini çıxararaq MOUS-dan və
ya digər düyməli qurğudan istifadə edərək klaviatura düymələri ilə işləməni təmin
edir.
- Экранная лупа- Ekranın götürülmüş fraqmentinin böyüdülməsini təmin edir.

---

 53
5. Paint- rəngli təsvirlərin və qrafiklərin hazırlanması proqramıdır. Burada
hazırlanmış təsvirlər Windowsun digər proqramlarında da istifadə oluna bilər. Bu
məqsədlə mübadilə buferindən istifadə etmək lazımdır.
6. WordPad-kiçik qeydlər və sənədlərin hazırlanması üçün nəzərdə tutlmuş
proqramdır. Bu mətn proqramı Windows əməliyyatlar sistemində işləyə bilən digər
mətn proqramlarının imkanlarından daha aşağı imkanlara malikdir. Lakin hər halda
burada istənilən uzunluqda mürəkkəb obyektləri olmayan sənədi hazırlamaq olar.
7. Адресная книга-Kompüter vasitəsilə xidməti kataloqlardan istifadə etməklə,
şəxsi əlaqədar olduğunuz tərəfdaşları və müxtəlif insanlarla əlaqələrin idarə
olunmasını təmin edir.
8. Блокнот- Sadə formatlı mətn fayllarının yaradılması və redaktəsini təmin
edir;
9. Знакомство с Windows- Windows əməliyyatlar sisteminin imkanları və
onlarla işləmə qaydalar ilə tanış olmağa imkan verir;
10. Калькулятор- Adi kalkulyatoru əvəz edərək onun yerinə yetirə bildiyi
əməliyyatları aparmağa imkan verir. Burada kalkulyatorun sadə və bir çox mürəkkəb
hesablama funksiyalarına malik olan qismən mürəkkəb variantları mövcuddur;
11. Командная строка- Hazır proqramların yerinə yetirilməsi sətridir (MS
DOS əməliyyatlar sistemində olduğu kimi);
12. Мастер совместимости программ- Köhnə proqramların Windows-da
işləməsi üçün uyğunluq yaradır;
13. Проводник-Kompüterdə olan fayl və qovluqların siyahısını verir və onlarla
işləyərkən bələdçi rolunu oynayır;
14. Синхронизация-Avtonom rejimdə yenilənən verilənlərin (sənədlərin,
təqvimlərin, elektron poçt məlumatlarının şəbəkə surətlərini yeniləyir (kompüter
şəbəkəyə qoşuludursa);
15. Мастер работы со сканером или цифровой камерой- Təsvirlərin ckaner
və ya kamera vasitəsilə götürülməsini təmin edir.

---

 54