Mövzu 1: İnformatika fənni, predmeti və onun tərkib hissəLƏRI

 Mühazirə 5.1
Alqoritmləşdirmə və proqramlaşdirma. Alqoritmik dillər. Turbo Paskal
dilinin əlifbasi, sabitlər və dəyişənlərin tipləri
Plan:
1. Alqoritm,onun xassələri, verilmə üsulları, növləri
2. Proqramlaşdırma dilləri haqqında ümumi məlumat
3. Turbo Paskal dilinin əlifbası
4. Turbo Paskal dilinin standart funksiyalar
5. Turbo Paskal dilində sabitlər və dəyişənlərin tipləri
Alqoritm, xassələri, verilmə üsulları, növləri
Məsələnin həlli zamanı ilkin və aralıq verilənlərin emalı prosesini birqiymətli
təyin edən yazılışların ardıcıllığına alqoritm deyilir.
Alqoritmlərin aşağıdakı 4 əsas xassəsi var. Bunlardan birincisi müəyyənlik xas-
səsidir. Müəyyənlik dedikdə alqoritm elə tərtib olunmalıdır ki, onun təsvir etdiyi pro-
ses tamlığı ilə aydın olmalıdır.
İkinci xassə alqoritmin diskretlik xassəsidir. Yəni, hər bir alqoritm ayrı-ayrılıq-
da yerinə yetirilə bilən addımlardan ibarət olmalıdır.
Alqoritmin üçüncü xassəsi onun nəticəvilik xassəsidir. Belə ki, hər bir alqoritm
son nəticənin alınmasını təmin etməlidir.
Dördüncü xassə alqoritmin kütləvilik xassəsidir. Yəni, tərtib olunan hər bir
alqoritm eyni qəbildən olan məsələlərin həlli üçün istifadə olunma imkanına malik
olmalıdır.
Alqoritmin üç verilmə üsulu mövcuddur. Bunlar nəqli, qrafik və proqram üsu-
ludur. Alqoritmin nəqli üsulla verilməsi məqsədilə adi danışıq dilindən və yazılış
qaydalarından istifadə olunur. Alqoritmlərin qrafik üsulla verilməsi məqsədilə blok-
sxemlərdən istifadə olunur. Proqram üsulu ilə alqoritmin verilməsi məqsədilə alqorit-
mik dillərin hər hansı birində tərtib olunmuş proqramdan istifadə olunur.
Blok-sxem əvvəlcədən ciddi təyin olunmuş həndəsi fiqurların təsviri ardıcıl-
lığıdır. Blok-sxemlə alqoritmi təsvir etmək məqsədilə bloklardan istifadə olunur.
Bloklar aşağılakılardır:
-prosesin başlanğıcı və sonu bloku;
-
hesablama bloku;
-
verilənlərin klaviaturadan daxil edilməsi bloku;

---

 55
-şərti və ya məntiqi blok;
-
Dövr bloku;
-
alt proqram bloku;
-
çap bloku.
Blok- sxem tərtib edərkən ayrı-ayrı bloklar bir-biri ilə istiqmətlənmiş oxlarla
prosesin gedişatı istiqamətində birləşdirilir.
Alqoritmin üç əsas növü vardır. Bunlar xətti strukturalı, budaqlanan strukturalı
və dövri strukturalı alqoritmlərdir. Xətti strukturalı alqoritm elə alqoritmə deyilir ki,
ondakı yazılışların ardıcıllığı ilə yerinə yetirmə ardıcıllığı qarşılıqlı birqiymətli uyğun
olur.
Əgər alqoritmin yerinə yetirilməsi hər hansı şərtdən asılı olaraq şaxələnirsə,
onda belə alqoritm budaqlanan alqoritm adlanır.
Bir çox proseslərin yerinə yetirilməsində eyni parametrin müəyyən qaydada
təyin edilmiş müxtəlif qiymətlərdə hesablanması tələb olunur. Buna görə də dövrü
proses əmələ gəlir. Dövrlər sadə və ya mürəkkəb olur. Yəni, yalnız bir parametrdən
asılı və bir neçə parametrlərdən asılı olan bir-birinə daxil olan dövrlər ola bilərlər.
Belə proseslərə uyğun olan alqoritmlər dövri alqoritmlər adlanırlar.