Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

14.2. Müasir francayzinqin ümumiləşdirilmiş 
formaları 
Müasir francayzinqin ümumiləşdirilmiş halda dörd 
forması mövcuddur: 
1. Əmtəə Francayzinqi. 
2. İstehsal Francayzinqi.
3. Servis Francayzinqi.
4. Biznes – format Francayzinqi.
Birinci üç Francayzinq formaları adından göründüyü 
kimi həmin sahələri əhatə edir.
Biznes – format Francayzinqi isə daha kompleks xa-
rakter daşıyır. Burada Francayzer Francayziyə özü hazırla-

---

250 
dığı biznesin aparılması və təşkili texnologiyasını da verir. 
Yəni Francayzer Francayzi ilə eyniləşir və onun korpora-
tiv şəbəkəsinin bir hissəsinə çevrilir.
Bazar iqtisadiyyatının əsas xüsusiyyəti sahibkarlıq 
fəaliyyətidir. Lakin tədqiqatlar göstərdi ki, maliyyə resurs-
larının çatışmazlığı iqtisadiyyatın müəyyən sahəsinin in-
kişafında öz sözünü deyir. Bu problem öz həllini iri və xır-
da sahibkarlığın qarşılıqlı sərfəli əməkdaşlıq sisteminin 
köməyilə biznesin aparılmasının yeni metodu – françay-
zinqin vasitəsilə tapa bilər. Müasir ―françayzinq‖ ―termini 
fransız sözü olub ―franchise‖ sözündən götürülüb və ―gü-
zəşt, üstünlük‖ deməkdir. İşə yeni başlayan sahibkar üçün 
ən dəyərli və sərfəli güzəşt artıq işlənmiş və özünü doğ-
rultmuş texnologiyadan, məhşur və populyar ticarət mar-
kasından istifadə etmək mümkünlüyü, maariflənmək və 
lazımi informasiya və məsləhət almaq imkanıdır.
Françayzinq, dünyada geniş yayılmış tərəfdaşlıq əla-
qələrinin və işguzar əməkdaşlığın formasıdır. Françayzin-
qin məzmunu iri, nüfuzlu və kifayət qədər tanınmış şirkət 
kiçik müstəqil müəssisəyə müəyyən məhsullar buraxmaq 
və onları satmaq, həmçinin şirkətin ticarət markası altında 
müəyyən bazarda xidmətlər göstərmək hüququnun veril-
məsi haqqında onunla müqaviləylə daha da aydınlaşır.
Belə qarşlıqlı münasibətlər sxemində iki tərəf çıxış 
edir: 
Françayzer - baş şirkət, hansı ki, ticarət markasından 
istifadə hüququ daxil edilməklə müyyən hüquq verir; 
Operator, yaxud françayzi - kiçik müəssisə, hansı ki, 
müqaviləyə görə franşayzer tərəfindən verilən hüququ alır.
―Françayzinq‖və―franşiza‖ anlayışları kommersiya 
müqavilələrinin tərtibatında istifadə olunur ki, bu zaman 

---

251 
artıq müəyyən sənaye (kommersiya) fəaliyyəti aparmaq 
sistemi təcrübəsinə malik bir şəxs (hüquqa malik ) müqa-
vilədə nəzərdə tutulmuş şərtlərlə və müəyyən xeyirlə hə-
min sistemdən istifadə etmək hüququnu digər bir şəxsə 
(hüquqa malik ) təqdim edir. Operator françayzerin ticarət 
markasından istifadə edərək öz biznesini həyatat keçirir. 
Bu əməkdaşlıq forması yeni yaradılan müəssisə üçün xü-
susilə sərfəlidir. 
Françayzer özündən asılı vəziyyətdə sənaye müəs-
sisələri və geniş ticarət şəbəkəsi yaradaraq çoxlu operator-
larla müqavilə bağlayır. Müqavilənin şirkətlərinə görə 
franşayzer operatorun istehsalın normal təşkili ilə əlaqədar 
bütün kompleks xidmətləri göstərməyə borcludur: 
- Avadanlığın göndərilməsi; 
- Texnologiya ilə təmin edilməsi; 
- Heyətin ixtisas səviyyəsinin artırılması; 
- Mühasibat uçotu üzrə xidmət göstərilməsi. 
Operator əmtəənin yaxud xidmətin keyfiyyətinə və 
onların tərtibatına, yəni ticarət markasının nüfuzu ilə bağlı 
nə varsa hamısına qoyulan tələblərə riayət etməyi öz öhdə-
sinə götürür. Müqavilə bir qayda olaraq uzunmüddətli xa-
rakter daşıyır. Ancaq operator müqavilədə göstərilən şərt-
ləri pozarsa, ticarət markasının nüfuzuna pis təsir edərsə, 
istehlakçıların sayı azalarsa, bu halda istınilən halda fran-
çayzer müqaviləni ləğv edə bilər. 
Operatorun yeni yaranmış və və maliyyə cəhətdən 
zəif olmalarını nəzərə alaraq firma françayzer aşağıdakı 
şərtəri formalaşdırmalıdır: 
1) İstehsal sahəsindən asılı olaraq miqdarı müəyyən 
olunan ilkin ödəmələrin həcmi (bazarda tanınmış ticarət 
markası adı altında iştirak etməyə görə); 

---

252 
2) Sərmayə qoyuluşları zamanı operatora kömək 
edilməsi (binaların, avadanlığın icarəyə verilməsi, hər 
hansı bir bankdan - kredit alınması üçün təminatın veril-
məsi və s.); 
3) Operatorun mənfəətindən ödəmə normativlərinin 
müəyyən olunması və ödəmə formalarının dəqiqləşdiril-
məsi. 
Françayzinq xüsusi növ tərəfdaşlıq münasibətidir. 
Burada tərəflərin öhdəlikləri və hüquqları müəyyən 
olunur:
1.Françayzer – uğurla işləyən, yaxşı tanınmış şirkət-
dir. O, özünün biznes konsepsiyasının həyat qabiliyyətini 
artıq sübut etmişdir və onun digər sahibkarlara verməyə 
hazırdır.
2.Françayzlar – biznes ideyalarının, ticarət markala-
rının adından istifadə hüququnu almış ayrıca şəxs yaxud 
şirkətlərdir. Françayzlar işi öhdəliklərinə götürürlər. Bu, 
françayzerin qoyduğu qaydalara əmtəələrin yaxud xidmət-
lərin satqısından ibarət olur.