Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

15.2. Risklərin növləri, metodları və sənaye cəsusluğu 
 
Risklərin yaranma səbəblərinin müəyyən edilməsin-
dən sonra, bu səbəblərə müvafiq daraq riskləri təsnifləş-
dirmək, yəni mümkün qruplara ayırmaq mümkündür.
Mahiyyət etibarı ilə riskləri üç qrupa ayırmaq müm-
kündür:
1. Proqnozlaşdırılması mümkün olmayan təbii 
risklər. Bunlara təbiətdə baş verə biləcək və ya ehtiyyat-
sızlıq üzündən insanların səbəb olduğu hadisələr daxildir.
Məsələn: zəlzələ, sunami, subasmalar, uçqunlar, yanğınlar 
və s.
2. Kommersiya prosesində baş verə bilən risklər:

---

267 
1. Bazarda əmtəənin satılması və uyğun keyfiyyət 
riski. 
2. Yüklərin daşınması riskləri. 
3. Alıcı tərəfindən malın qəbulu riski. 
4. İnflyasiyanın baş verməsi. 
5. Alıcıların ödəmə qabiliyyətliliyi. 
6. Valyuta kurslarının dəyişmə ehtimalı.
7. Qabaqcadan nəzərə alınmayan digər amillər. 
Siyasi risklərə isə əsasən ümumiləşdirilmiş şəkildə 
aşağıdakıları aid etmək olar: 
1. Alıcı tərəf olan ölkəyə ixrac olunan məhsullara qa-
dağa qoyulması;
2. Pul vəsaitlərinin ölkədə çıxarılması yaxud digər 
ölkəyə (tərəfdaşlara) göndərilməsinə qadağan qoyulması;
3. Ölkə daxilində stabilliyin pozulması, tətillər, 
vətəndaş müharibələri; 
4. Tərəfdaş ölkənin digər başqa bir ölkə və yaxud di-
gər tərəfdaş ölkə arasında siyasi münasibətlərin dəyişməsi. 
Biznes təcrübəsindən bilindiyi kimi, şirkətlər fəaliy-
yətləri zamanı müxtəlif növ çətinliklərlə qarşılaşırlar. Bu 
problemləri çox vaxt əvvəlcədən təyin etmək, proqnozlaş-
dırmaq çətin olduğu üçün şirkət həmin risklərdən zərər çə-
kir. Bu baxımdan da klassik iqtisadçılar həmişə sahib-
karlığa yüksək riskli fəaliyyət növü kimi yanaşmışdılar. 
Şirkət müvafiq sahədə peşəkarlığının, biliyinin az olması, 
bazar tələblərinin düzgün təyin edilməməsi, tələb və 
təklifin qarşılıqlı münasibətinin sonadək öyrənilməməsi, 
fəaliyyət sferasında investisiya mühitinin effektiv qiymət-
ləndirilməməsi, maliyyə vəsaitinə olan ehtiyacın tam ödə-
nilməməsi və s. ucbatından öz fəaliyyəti dövründə risk-
lərlə qarşılaşır. Tanınmış amerikalı iqtisadçı P.Druker də 

---

268 
öz növbəsində sahibkarlığı iqtisadi fəaliyyətin ən riskli 
sahəsi kimi xarakterizə etmişdir. Ümumiyyətlə, risklər 
şirkətin fəaliyyəti dövründə xarakterik olsa da onun gətir-
diyi fəsadların minimuma endirilməsi müəssisənin risk 
strategiyasının başlıca istiqamətlərindəndir. 
İqtisadi ədəbiyyatda risklərin bir sıra növləri önə 
çəkilir.
1. Bunlardan sığortalanan.
2. Sığortalanmayan riskləri qeyd etmək olar.
Sığortalanan risklərə daha çox təbii fəlakətlər (sel, 
daşqın,zəlzələ və s.), insan fəaliyyəti nəticəsində yaranan 
texnogen hadisələr aid olunur. 
Həmçinin, bir sıra risklər də şirkətdə formalaşma 
mövqeyinə görə xarakterizə edilir ki, bunlara da təsərrü-
fatdaxili, sahibkarın şəxsiyyəti ilə bağlı və informasiyanın 
azlığından asılı olanları ayırmaq olar. Qeyd edək ki, əğər, 
şirkət bazarın konyukturası barəsində detallı məlumatlara 
malik deyilsə,tərəfdaşlarının bazar imici, maliyyə vəziyyət 
haqqında dərin informasiyası yoxdursa onda onu böyük 
risklər gözləyir. Burada rəqiblər barəsində ətraflı məlu-
matların olmaması da şirkətin bazar mövqeyinin zəifləmə-
sinə gətirib çıxara bilər.
Bundan başqa, əhatə dairəsinə görə risklər fərqləndi-
rilir ki, bu da öz növbəsində lokal və qlobal olaraq ikiyə 
ayrılır. Qlobal risklər əsasən region, ölkə və beynəlxalq 
səviyyədə baş verir və geniş bir ərazini öz təsirinə salır. 
Lokal risklər isə şirkətin öz daxilini əhatə edir.
Sənaye cəsusluğu – xarici və daxili bazarlarında rə-
qiblərin kommersiya sirrini muvafiq komersiya gəlirlərini 
təşkil edən məlumatların alınması məqsədi ilə xarici döv-

---

269 
lətlərin xüsusi xidmət orqanlarının, firma və agentlərinin 
fəaliyyətidir. 
Sənaye cəsusluğu çərçivəsində rəqiblərin bilavasitə 
aksiyaları;
- sənaye obyektlərinə və avadanlıqlarına diversiya;
- lahiyə sənədlərinin və nümünələrinin oğurlanması;
- maliyə fırıldaqları;
- səhf informasiya ötürmə;
- nümünələrinin dəyişdirilməsi və sairələrinin kömə-
yi ilə rəqiblərinin məhf edilməsi istiqamətində bir tərəfin 
birgə danışıqlar aparılması yolu ilə həyata keçirilə bilər. 
Sənaye cəsusluğunda müxtəlif texniki vasitələrindən 
istifadə edilə bilər. Belə ki, LEA firması Rusiyada yayıl-
dığı tərtib etdiyi kataloqda sənaye cəsusluğu, həmçinin 
ona qarşı əks hərəkətlər üçün istifadə edilə bilən 200 növ 
məlumat təklif edir. Sənaye cəsusluğu texniki vasitələrə 
əks təsir biznesin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üzrə 
kompleks tədbirlər əsasında həyata keçirilir. Telefon da-