Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

12.3. 
GUÖAM çərçivəsində azad ticarət zonasının 
yaradılması 
 
Dövlət başçıları GUÖAM çərçivəsində azad ticarət 
zonasının yaradılması haqqında saziş layihəsi üzərində 
işin bitirilməsinin vacibliyini qeyd ediblər. GUÖAM-ın 
növbəti sammiti də Yaltada 20 iyul 2002-ci il tarixində ke-
çirilib. Bu Yalta görüşü «GUÖAM-ın üzvü olan dövlətlər 
arasında azad ticarət zonası yaradılması haqqında saziş» 
və «Terrorizm, mütəşəkkil cinayətkarlıq və digər təhlükəli 
cinayətlər ilə mübarizə sahəsində GUÖAM-a üzv olan 
dövlətlərin hökumətləri arasında saziş»in imzalanması ilə 
nəticələnmişdir. Üzv ölkələr arasında əməkdaşlığın daha 
da sürətləndirilməsi strategiyasını dəstəkləyən GUAM 
çərçivəsində hazırda beynəlxalq maliyyə təşkilatları tərə-
findən iki proqram maliyyələşdirilir. Bunlardan birincisi, 
TASIS çərçivəsində regional fəaliyyət proqramına əsasən 
Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizinin (TRASEKA) 
gələcək inkişafına yönələn bir sıra layihələrin həyata keçi-
rilməsini nəzərdə tutur. Qeyd edilməlidir ki, bütün GUAM 
ölkələri TRASEKA proqramının iştirakçılarıdır. İkincisi 
isə 23 dekabr 2002-ci il tarixli GUÖAM-ABŞ bəyanatına 
müvafiq olaraq, ABŞ tərəfinin GUÖAM ölkələri üçün ti-
carət və daşımalarda, Azərbaycan Respublikası Prezidenti-
nin İşlər İdarəsi sərhəd və gömrük nəzarətinin təmin edil-
məsində, terrorçuluq, mütəşəkkil cinayətkarlıq və narko-
tiklərin yayılması ilə mübarizədə yardım üzrə proqram la-
yihəsidir. Layihə üzv ölkələrin sərhəd infrastrukturlarının 
təkmilləşdirilməsi, о cümlədən lazımi tikinti işlərinin apa-
rılması, buraxılış məntəqələri üçün müvafiq avadanlığın 
alınması, işçi heyəti üçün təlimlərin keçirilməsi və Dünya 

---

218 
bankının konsessiya kreditlərinin alınmasına dair təkliflə-
rin hazırlanmasını nəzərdə tutur. Layihənin həyata keçiril-
məsinin məqsəd və mexanizmləri 4 iyul 2004-cü il tarixin-
də Yaltada imzalanan ticarət və daşımalara yardım layihə-
sinin həyata keçirilməsinə dair Memorandumda əks etdiri-
lib. 2005-ci ilin may ayında Özbəkistan prezidenti İ.Kəri-
mov GUÖAM-ın о dövrdəki sədri Moldova prezidenti 
V.Voroninə məktub göndərərək təşkilatı tərk etmək niyyə-
tində olduğunu bəyan edib. Bunun səbəbini isə ölkənin 
coğrafi mövqeyinin belə bir əməkdaşlığa imkan vermə-
məsi ilə izah edilmişdir. GUAM-ın formalaşması və inki-
şafına xüsusi xidmətləri olan Azərbaycanın keçmiş Prezi-
denti Heydər Əliyev təşkilat çərçivəsində olduqca əhəmiy-
yətli hesab edilən 24 aprel 1999-cu il tarixli Vaşinqton, 7 
iyun 2001-ci il və 20 iyul 2002-ci il tarixli Yalta Zirvə gö-
rüşlərində şəxsən iştirak edib. 22 may 2005-ci il tarixində 
GUAM-ın Kişinyovda keçirilmiş Zirvə Toplantısı təşki-
lata üzv olan dörd dövlətin hər birinin demokratik cəmiy-
yət qurulması, Avropaya inteqrasiya, dayanıqlı iqtisadi in-
kişaf, regionda sabitlik və təhlükəsizlik məsələlərinə dair 
yekdil fikirdə olduqlarını nümayiş etdirmişdir. Dövlət baş-
çıları GUAM əsasında beynəlxalq təşkilatın yaradılması 
zərurətini qeyd edərək, bunun reallaşdırılması üçün GUAM 
Xarici İşlər Nazirləri Şurasına müvafiq tapşırıqlar vermiş-
lər. Dövlət başçılarının bu qərarı 22-23 may 2006-cı il ta-
rixində GUAM-ın Kiyev Zirvə Toplantısı zamanı həyata 
keçmişdir. Belə ki, bu toplantıda 1997-ci ildən mövcud ol-
muş birlik əsasında Demokratiya və İqtisadi inkişaf na-
minə Təşkilat– GUAM təsis olunmuşdur. Kiyev Zirvə 
Toplantısında Prezidentlər GUAM-ın Nizamnaməsini qəbul 
etmişlər.GUAM-ın Nizamnaməsinə görə demokratik də-

---

219 
yərlərin bərqərar olunması, davamlı sosial-iqtisadi inkişa-
fın təmini, beynəlxalq və regional təhlükəsizliyin qorun-
ması, Avropaya sıx inteqrasiya, üzv dövlətlərin iqtisadi, 
humanitar və sosial sahələrdə əməkdaşlığının genişləndi-
rilməsi Təşkilatın başlıca məqsədləridir. Beynəlxalq ter-
rorçuluq, ekstremizm və aqressiv separatizmin bütün növ-
lərinə və onlarla bağlı olan digər mənfi hallara qarşı mü-
barizə sahəsində əməkdaşlığın gücləndirilməsi; İqtisadiy-
yat, ticarət və nəqliyyat sahəsində əməkdaşlığın dərinləş-
dirilməsi və Azad Ticarət Zonası haqqında Sazişin həyata 
keçirilməsi. GUAM təşkilatına daxil olan dövlətlərin 
əməkdaşlığının real nəticəsi kimi Virtual mərkəz və Döv-
lətlərarası İnformasiya - Təhlil Sistemi (VM\DİTS) layi-
həsi və Ticarətə və Nəqliyyata Yardım (TNY) layihəsi hə-
yata keçirilməkdədir.