Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

Trop 
turlari 
Qo‘llanish 
maqsadi 
Matndagi 
ma’nosi 
O‘z 
ma’nosi 
Sleng 
keltirilgan 
matn 
Olingan 
manba, 
sahifasi 
Izoh 
 Eng ma’qul talqinni tanlang. 
1. “-” simvoli va “emas” ma’nosini ifodalaydigan mulohaza amali …..deyiladi. 
a) inkor amali
b) diz’yunksiya 
c) chin va yolg‘on mulohazalar 
d) kon’yuksiya 
2. Mantiqiy amallarni toping. 
a) kim, nima, qayer 
b) ammo, uchun, bilan 
c) yo, yoki, yoxud 
d) emas, va, agar, bo‘lsa, u holda, yoki 
3. Mantiqiy amallar….. 
a) 4 ta 
b) 5 ta 
c) 2 ta 
d) 3 ta 
4. Birinchi holda rad etuvchi “yoki”, ikkinchi holda rad etmaydigan “yoki” 
ma]nosini ifodalaydigan mulohaza amali ….. deyiladi. 
a) inkor amali
b) diz’yunksiya 
c) chin va yolg‘on mulohazalar 
d) kon’yuksiya 
5. “va” bog‘lovchisiga to‘liq mos keladigan mulohaza amali …. deyiladi. 
a) inkor amali

---

26 
b) diz’yunksiya 
c) chin va yolg‘on mulohazalar 
d) kon’yuksiya
6. Sheffer shtrixi deb …. ataladi. 
a) x ↔ y mulohazasi 
b) x dan y hosil bo‘ladi 
c) x|y mulohaza yolg‘ondir 
d) x y
 
Topshiriq. Badiiy adabiyotlardan mantiqiy amallarga 10 tadan misol toping. 
Tahlil natijalarini quyidagi jadvalga joylashtiring. 
 
Inkor 
amali 
Kon’yunksiya 
amali 
Diz’yunksiya 
amali 
Implikatsiya 
amali 
Ekvivalentlik 
amali 
Sheffer 
shtrixi 
Izoh 
 
Topshiriq. Tanlanma matndan idiomalarga misollar toping. Tahlil natijalarini 
quyidagi jadvalga joylashtiring: 
 
Trop 
turlari 
Qo‘llanish 
maqsadi 
Matndagi 
ma’nosi 
O‘z 
ma’nosi 
Idioma 
keltirilgan 
matn 
Olingan 
manba, 
sahifasi 
Izoh 

Topshiriq. Ta’kidiy diktant.
1. Har hafta ikki marotaba qovoq samsa yoptirmay qolmas, ammo “yog‘ni 
samsa qovoqni tilimni buzadi” deb ta’kidlashni ham unutmas edi (A.Qodiriy. 
Mehrobdan chayon, - Toshkent, 2007, 161-bet). 2. Dalalarda maysalar ko‘kargan 
bo‘lsa ham, hanuz qishning nafasi ketgan emas (N.Eshonqul. Yalpiz hidi. - Toshkent, 
2008, 67 bet). 3. Xayxot do‘stlik nima o‘zi? Maqsadlar-u dunyoqarashlar birligini 
yoki taqdirlaru tabiatlar mushtarakligi? Yusuf bilmay qoldi (U.Xamdam. Muvozanat. 
– Toshkent, 70 bet). 4. U hozir negadir yolg‘iz qolgisi, hayollariga qonib, yolg‘iz 
yotgisi keldi va shakarobni hozirladi-da, unga tuz sepmay, qizchalarni oshxonada 
qoldirib, xonasiga yo‘l oldi (Bozor dunyo. – Toshkent, 2006, 378 bet). 5. Faqat va 
faqat o‘rganib shuni bildiki, cho‘qqisoqol endi bu oilada o‘z hukmini o‘tkaza oladi 
(N.Eshonqul. Yalpiz hidi. - Toshkent, 2008, 223 bet). 6. Agar yo‘llarda mashinalar 
ko‘p bo‘lsa, u holda manzilimizga yetishimiz qiyinroq kechadi (Bozor dunyo. – 
Toshkent, 2006, 370 bet). 
a) Gaplarni mantiqiy amallar asosida tahlil qiling. Qanday bog‘lovchi vositalar 
qo‘llanilmoqda, tushuntiring. 
b) Talabalarni guruhlarga bo‘lib, kichik guruhlarga gaplarni rus tiliga tarjima 
qilishni topshiring. 
c) Har bir kichik guruh o‘z matnining fonetik formulasini tuzishini topshiring 
(Namuna: Har, hafta = CVC, CVCCV). 
 

---

27 
Qo‘shimcha mutolaa 
Multimedia (ko‘p muhitlik - degan ma’noni anglatadi) - zamonaviy axborot 
texnologiyasi bo‘lib, axborotlarning turli ko‘rinishlari-matn, nutq animatsiya 
(multiplikatsiya) video tasvir, musiqa yordamida axborotni yig‘ish, saqlash, qayta 
ishlash va uzatish kabi vazifalarni bajaradi. Multimedia insonning kompyuter bilan 
muloqotining yangi takomillashgan shakli bo‘lib, undan har tomonlama axborot olish 
mumkin. Multimedia orqali ta’limiy, tarbiyaviy, ma’lumotlarni yetkazish, reklama 
berish va boshqa vazifalarni amalga oshirish mumkin.
XXI asr axborot asri ekanligi kundalik turmushimizda o‘z tasdig‘ini topmoqda. 
Fan va texnika tobora rivojlanayotgan bir davrda turli sohaga oid axborotlarni 
tezkorlik bilan etkazish texnologiyalarining paydo bo‘lishi va ijtimoiy hayotimizning 
barcha sohalariga “Internet”ning kirib borayotganligi hech kimga sir emas. Inson 
tafakkurining mahsuli bo‘lgan kompyuter va axborotlashtirish jarayoni ma’naviyat, 
madaniyat va ta’lim tizimida ham faol qo‘llanmoqda. «O‘zbekiston XXI asrga 
intilmoqda» nomli multimedia almanaxi o‘zbek tilida ishlab chiqildi. Almanax 
respublikamiz olimlari tomonidan yaratilgan bo‘lib, “Kompyuter-Osiyo” ilmiy – 
texnika parkida ishlab chiqarilgan. 
Adabiyotlar: 
1. Новиков П.С. Элементы математической логики. – М.: Наука. 1973. 
2. Ёқубов Т., Каллибеков С. Математиқ мантиқ элементлари. – Тошкент: 
Ўқитувчи. 1996. – 272 б. 
3. Йўлдошев Б. Математик ва компютер лингвистикаси. –Самарқанд. 2007. 
4. Йўлдошев Б. Компютер лингвистикаси. –Самарқанд. 2009. 
5. Эшқобил Шукур. Она тилимиз “ҳужайралари” ёхуд сўз математикаси // 
Ўзбекистон адабиёти ва санъати, 2006 йил 24 феврал, 8 (3837)-сон. 
6. Тўраев Ҳ. Математик мантиқ ва дискрет математика. –Тошкент: 
Ўқитувчи, 2003.-416 б.