Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tabiiy modellar
- Mantiqiy-matematik modellar
- 8-MAVZU: FORMALLASHTIRISH. SO‘Z TURKUMLARINI FORMALLASHTIRISH Reja
| Trop
turlari Qo‘llanish maqsadi Matndagi ma’nosi O‘z ma’nosi O‘xshatish keltirilgan matn Olingan manba, sahifasi Izoh 3-mashq. So‘l ustundagi har bir atamaga o‘ng ustundan mos ta’rif tanlang: 35 Tabiiy modellar – prototipdan (asl nusxadan) jismoniy tuzilishi bilan farq qiladigan, lekin prototip bilan bir xil matematik tasvirga ega bo‘lgan modellar. Matematik modellar – o‘rganilayotgan ob’yekt bilan bir turda bo‘ladigan va undan faqat o‘lchamlari, jarayonlarining tezligi va ba’zi hollarda yasalgan materiali bilan farq qiladigan modellar. Mantiqiy-matematik modellar – matematik, mantiqiy modellashtirish metodlariga asoslanib kompyuterda algoritm va dasturlardan foydalangan holda yaratilgan modellar. Kompyuter modellar – belgilardan iborat bo‘lgan, tafakkur jarayonini o‘rganishda qo‘llanadigan mavhum modellar. Adabiyotlar: 1. Йўлдошев Б. Математик ва компютер лингвистикаси. –Самарқанд. 2007. 2. Йўлдошев Б. Компьютер лингвистикаси. –Самарқанд. 2009. 3. Po‘latov A., Muhamedova S. Kompyuter lingvistikasi. – Toshkent, 2007. B.23. 8-MAVZU: FORMALLASHTIRISH. SO‘Z TURKUMLARINI FORMALLASHTIRISH Reja: 1. Formallashtirish haqida tushuncha 2. So‘z turkumlarini formallashtirish haqida 3. O‘zbek tilida mustaqil so‘zlar va ularni formallashtirish 4. Ozbek tilida yordamchi so‘zlarni formallashtirish tamoyillari Tilning ikkita turi mavjud. Ular tabiiy va sun’iy tillardir. Tabiiy yoki milliy tillar tarixan shakllangan tovushlar (nutq) va grafika (yozuv)ning axborot belgilari tizimidan iborat. Tabiiy tilning alohida olingan har qanday belgisi o‘z holicha hyech narsani ifoda qilmaydi. Bu belgilar inson amaliy faoliyati va tafakkuri taraqqiyotining negizida vujudga kelgan til tizimiga kirgandan ma’lum bir ma’no va mazmun kasb etuvchi belgilarga anglatadi. Tabiiy til obyektiv olamning va bilishning turli xil sohalariga tegishli bo‘lgan predmetlar, hodisalar hamda ularning xossalari va munosabatlarini qamrab olish va ifoda qilishdek katta imkoniyatga ega. U semantik jihatdan yopiq tizim hisoblanadi. Boshqacha aytganda tabiiy til boshqa tillarga murojaat qilmagan holda, mustaqil ravishda o‘zini qurishi va ifoda qilishi mumkin. Shuning bilan bir qatorda tabiiy til bilish jarayonida ayrim qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Ular quyidagilardan iborat: 1) tabiiy tildagi so‘zlarning ma’nosi vaqt o‘tishi bilan o‘zgarib turadi; 2) tabiiy tilda bir so‘z bir qancha tushunchani ifoda qilishi (omonimlar) yoki bir tushuncha bir qancha so‘zlarda ifoda qilinishi (sinonimlar) mumkin; 3) tabiiy tildagi ba’zi so‘zlar yordamida ifoda qilingan fikr aniq ma’noga ega bo‘lmay qoladi (masalan, «Karim chet tilini unchalik yaxshi 36 bilmaydi» degan fikrda Karimning kimga nisbatan yoki qanday vazifani bajarishga nisbatan yaxshi bilmasligi ko‘rsatilmagan). Tabiiy tildagi mana shu hodisalardan holi bo‘lish uchun ilmiy bilishda atamalardan foydalaniladi. Atama o‘zining qat’iy va aniq ma’nosiga ega bo‘lgan so‘z bo‘lib, bu ma’no definisiya (ta’rif) yordamida ko‘rsatiladi. Shuningdek, tabiiy tilda aniqlikka sun’iy tildan foydalanish yo‘li bilan ham erishiladi. Sun’iy til tabiiy til negizida yaratilgan yordamchi informasion belgilar tizimidan iborat bo‘lib, u mavjud axborotlar, xabarlarni aniq hamda tejamli bayon qilish va uzatish uchun xizmat qiladi. Sun’iy tilda sun’iy yo‘l bilan yaratilgan maxsus belgilar, ya’ni simvollar - ramzlar ishlatiladi. Tabiiy tildagi aniq mazmunga ega bo‘lgan fikrlar ilmiy bilishda ana shunday simvollar bilan almashtiriladi. Demak, sun’iy til fikrimizning aniq mazmunidan chetlashgan holda faqat simvollar bilan ish olib borishni ta’minlaydi. Sun’iy tillar hozirgi zamon fani va texnikasida keng qo‘llaniladi. Ularning ayniqsa matematika, fizika, kimyo, kibernetika, hisoblash texnikasi va shu kabi sohalar rivojlanishida hissasi katta. Sun’iy tillarning ishlatilishiga misol qilib matematikadagi to‘g‘ri burchakli uchburchak tomonlarini ifoda qiluvchi Cos 2 +Sin 2 = 1 formulani, kimyodagi suvni ifoda qiluvchi N 2 0 formulani, mexanikadagi tezlikni ifoda qiluvchi Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|