Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

 
10-MAVZU: KOMPYUTER LEKSIKOGRAFIYASI 
Reja: 
1. Tabiiy tillarning kompyuter lug‘atlari. O‘zbek tilida tub so‘zlar lug‘atlarini 
kompyuterda yaratish muammolari. 

---

52 
2. Lug‘at tuzishda leksemalarga kompyuter yordamida ishlov berish 
muammolari. 
3. Kompyuter lug‘atlarida yasama so‘zlarni berish tamoyillari. 
Ma’lumki, tevarak-atrofda ma’lumot, axborot ko‘p. Inson uchun bu 
ma’lumotlarning barchasini to‘plashi va o‘z xotirasiga saqlashi juda mushkul ish. 
Shunga ko‘ra inson o‘ziga kerakli bo‘lgan axborotlarni yig‘ish va ularga ishlov 
berishning yo‘llarini qidirishga intiladi. Kompyuter qurilmalari bu sohada insonga 
katta yordam bermoqda. Hozirgi vaqtda kompyuter yordamida tilshunos olimlar 
so‘zlarni bir joyga to‘plash, ularga qayta ishlov berish shu asosda turli xil lug‘atlar, 
rubrikatrlar, glossariylar, so‘zlashgichlar tuzmoqdalar. Umuman atamalarning 
to‘plash va ularga qayta ishlov berish jarayonida kelib chiqqan katta amaliy ehtiyoj 
tilshunoslikda kompyuter texnologiyasidan kengroq foydalanish imkoniyatlarini 
vujudga keltirmoqda. 
Tilshunoslikda kompyuter texnologiyasidan foydalanish ehtiyoji asosan 
quyidagi maqsadlarda yuzaga keldi: 
a) lug‘atshunoslik ishlarini avtomatlashtirish va ixchamlashtirish; 
b) bibliografik ma’lumotlarni avtomatik yo‘l bilan qidirish va ularga qayta ishlov 
berish va hokozo. 
Kompyuter lingvistikasining ana shunday yo‘nalishlaridan biri kompyuter 
leksikografiyasi hisoblanib, unda lug‘atlarni tuzish va qo‘llash o‘rganiladi. Maxsus 
dasturlar asosida ma’lumotlar bazasidan, kompyuter kartotekasidan, gipermantdan 
so‘zlik maqolalari, lug‘atlar tuziladi. Kompyuter leksikografik dasturi ikki qismidan 
iborat: leksikografik ishlarni qo‘llash dasturi; turli tipdagi avtomatik lug‘at va 
leksikografik ma’lumotlar bazasi. 
Leksikografiya (grek. lexikos – lug‘at, graho - yozaman) – tilshunoslikning 
lug‘at tuzish ishi va uning nazariy masalallari bilan shug‘ullanuvchi bo‘lim. 
Avtomatik lug‘at yaratishda ham leksikografiya qoidalariga amal qilinadi. Lug‘atlar 
ikki xil bo‘ladi: 1) qomusiy, 2) filologik. 
Filologik lug‘atlar ham o‘z navbatida ikki xil bo‘ladi: 1) ko‘p tili lug‘atlar; 2) bir 
tili lug‘atlar. 
Ko‘p tili lug‘atlar, asosan, tarjima lug‘atlar sanaladi. Bir tili lug‘atlar 
quyidagilar: 1) biror tilning barcha so‘zlarining jamlangan lug‘atlari, ya’ni 
tezauruslar (grek. thesaurus – xazina, saqlaydigan joy); 2) izohli lug‘atlar; 3) shevalar 
lug‘ati; 4) yozuvchi, adiblar tilining lug‘ati; 5) asarlar tilining lug‘ati; 6) tarixiy 
so‘zlar lug‘ati; 7) etiomologik lug‘at; 8) sinonimlar lug‘ati; 9) frazeologik lug‘at; 10) 
noto‘g‘ri so‘zlar lug‘ati (adabiy tildan chetlashgan, noto‘g‘ri talaffuz qilingan yoki 
yozilgan so‘zlar); 11) chet so‘zlar lug‘ati; 12) orfografik lug‘at; 13) orfoepik lug‘at; 
14) so‘z yasalishi lug‘ati; 15) chappa lug‘at; 16) chastotali lug‘at; 17) qisqartma 
so‘zlar lug‘ati; 18) jargon so‘zlar lug‘ati. 
Tabiiy lug‘atlardan farqli o‘laroq, kompyuter lug‘atlar foydalanuvchilar uchun 
kompyuter dasturlarini yaratishda qo‘llaniladi. Elektron lo‘g‘at — lo‘g‘atning 
electron ko‘rinishi. 
Electron lug‘tlarning bugungi kunda quyidagi turlari mavjud: 
Free On-line Dictionary of Computing; FreeDict; Jargon file; WordNet [pravit];

---

53 
MultiLeks — MultiLeks — rus-ingliz, nemis, fransuz, ispan, italyan, portugal va 
ko‘p tili lug‘atlar. Bunday lug‘atlarga izohli, ixtisoslashgan leksikani tarjima qilish 
uchun yaratilgan mavzuviy lug‘atlar kiradi. Bu tip lug‘atlar turli kompyuter 
dasturlarini yaratishga, foydalanuvchilarning ehtiyojini qondirishga xizmat qiladi.