tam məs'uliyyət daşıyır. O, öz övladlarına gözəl insani keyfiyyətlər aşılamalı, onlar
üçün nümunə olmalıdır.” Atanın bu vəzifəyə əməl
154
edə bilməsi üçün övladın da öhdəsinə müəyyən vəzifələr düşür: “ - Ata sağ olduğu
müddətdə onun istəyinə uyğun əməl etməli, dünyadan gedəndən sonra onun rəftar
və əməllərini nəzərə almalıdır. Mümkün qədər onu təqvalı və düzgün əməl sahibi
bilməlidir.” Övlad valideynə itaət etməkdən əlavə, onlara ehtiram və qayğı
göstərməli, incimələrinə, narahatlıqlarına səbəb olmamalıdır. Bu barədə deyilir: “ -
Yaxşı övlad o deyil ki, imkanı olan təqdirdə öz gücsüz ata-anasına yemək çatdırsın.
Çünki bə'zi heyvanlar da bu işi görürlər. Yaxşı övlad o kəsdir ki, öz valideyninə
ehtiram göstərsin”; “ - Yaxşı övlad o kəsdir ki, qeyri-iradi qarşıya çıxan xəstəliklər
istisna olmaqla, heç bir vəchlə öz ata-anasının inciməsinə səbəb olmasın.”
Konfusion rəiyyət-hakimin, fəhlə-sahibkar əlaqəsi barədə belə deyir: “ - Əgər
rəiyyət dövlət başçılarının fərmanına itaətsizlik etməsə, dövlət adamları onun
işlərində ədalətdən kənara çıxmayacaqlar. Fəhlələr sahibkarlara itaət etsələr, məhz
bu zaman sahibkarlar adları sahibkar olsa da fəhlələrin tə'siri altına düşəcəklər (yə'ni
fəhlələrin bütün istəklərinə müsbət cavab verəcəklər). Belə olan halda cəmiyyətdə
heç bir təzad, müharibə, zülmə yer olmayacaq və insanlar bir-birini sevəcəklər.
Beləliklə də cəmiyyət rifah və asayişdə yaşayaraq, maddi-mə'nəvi kamilləşmə
yoluna qədəm qoyacaq.”
Buna görə də, ümumiləşdirmə aparsaq Konfusion övlad atasına itaət etsə, atanın
da yaxşı tərbiyəçi olacağına, kiçik qardaş müti olsa, böyük qardaşın onu himayəsinə
alacağına, qadın itaətkar olsa ərinin ona vəfalı qalacağına, rəiyyət itaət edərsə,
hakimin rəiyyətin qayğısına qalacaq, fəhlə sahibkara itaət edərsə, sahibkar onun
ehtiyaclarını tə'min edəcəyinə və beləliklə, bir-biri ilə sülh və səmimiyyət şəraitində
yaşayacağına inanmışdır.
İkincisi: Konfusionun tövsiyələrinə əsasən Li qanunu ev, şəhər və kəndlərdə,
nəhayət bütün ölkədə icra olunarsa, mö'tədillik və uyğunlaşma nəticə e'tibarı ilə
insanla varlıq aləmi, yə'ni yerlə göy arasında gözəl əlaqə yaranacaq. Bu halda insani
əməllər Tao yoluna uyğun - yə'ni dünyanın qüdrətli, mələkut iradəsi ilə həyata
keçəcəkdir. Beləliklə, insanların iradəsi vasitəsilə Taonun istəyi gerçəkləşəcəkdir.
Düzgün və Liyə müvafiq olan əməl bu iradənin həyata keçməsini mümkün edir.
Taonun özü isə birbaşa cəmiyyətin təkamül və islahına əsaslanan istəyini (taostlərin
inancına görə) həyata keçirməklə məşğul olmayacaqdır.
Üçüncüsü: Konfusion nəzəriyyəsinə uyğun olaraq, Li qanunu əsasında yerinə
yetirilən ictimai qayda və ən'ənələr qədim nəslin adət-ən'ənəsinə müvafiq olmalıdır.
Belə ki, keçmişdəki insanlar hamının səadətini istəmiş, qarşılıqlı qayğı və ehtirama
səbəb olan insani ruh onlarda kamil zühur etmişdir. Ata-babaların hamısı bir-biri ilə
ədalət və ədəblə rəftar etmiş; onların münasibətlərində ciddi nizam-intizam və
möhkəm ədalət hakim olmuşdur. Yüksək rütbəlilərlə aşağı təbəqəyə mənsub olanlar
bir-birinin vəziyyətindən tam xəbərdar olmuşlar. Bir-birinin məqam və mövqeyini
gözləmiş, öz aralarında hədd-hüduda riayət
155
etmişlər. Bu barədə Konfusion belə deyir: “ - Qədimdə Li qanununa əsasən
Dostları ilə paylaş: |