170
OTUZ İKİNCİ DƏRS
ZƏRDÜŞTİLİYİN ƏQİDƏLƏRİ
1. Tövhid, yoxsa ikilik?
Zərdüştilik, və ya Məzda ayini barədə aparılan ən mühüm əqidəvi bəhs, bu dinin
tövhid və təkallahlıq, yoxsa sənəviyyət və ya ikilik etiqadi prinsipi əsasında olmasını
aydınlaşdırmaqdan ibarətdir. Şübhəsiz, Zərdüşt ilahi
bir peyğəmbər kimi ikiliyə
sitayişin bünövrəsini qoya bilməzdi. Çünki istisnasız olaraq, bütün ilahi
peyğəmbərlər insanları tövhidə və yeganəpərəstliyə də'vət etmiş, hər cür şirki və
ikiliyi qətiyyətlə rədd etmişlər. Əgər Zərdüşt dinində
ikiliyə sitayiş müşahidə
olunursa, şübhəsiz bu, Zərdüştdən sonrakı dövrlərdə həmin təlimlərin təhrifə mə'ruz
qalması nəticəsində meydana gəlmişdir.
Avestanın ən qədim hissələrindən yə'ni, qasahalardan belə mə'lum olur ki,
Zərdüşt, Ahura Məzdanın hər bir varlığın yaradanı olmasına, hər bir şeyin Onun
iradə və istəyi əsasında idarə edilməsinə inanırdı. Onun əqidəsinə görə,
nur və
zülməti yaradan məhz odur. Bu barədə qasahaların axırıncı ayəsində deyilir:
«Kimdir ilk əvvəldən doğruluğu yaradan? Kimdir günəşi və ulduzları xəlq edən? Ayı
öz qüvvəsi ilə bədirləndirən, sonradan onu hilala döndərən kimdir? Kimdir ki, yerin
müvazinətini saxlayır və onun məhv olmasının qarşısını alır? Kimdir o bacarıqlı şəxs
ki, qaranlığı və işığı, yatmağı və qalxmağı yaratdı? Suyu və ağacları yaradan kimdir?
Kimdir buludlara və küləklərə hərəkət verən? Kimdir səhərləri və günortanı yaradan
ki, insanlar vaxtında işlə məşğul ola bilsinlər? Mən bütün bu şeylərlə səni tanıdım,
ey Məzda! Ey bütün varlıqları yaradan, mübarək ruhun köməyi ilə (səni tanıdım!)
Zərdüştlərin bütün dua və münacatlarda çağırdığı «Ahura Məzda» sözü “hikmətli
allah” mə'nasını daşıyır. Amma bu ad Zərdüşt tərəfindən verilməmişdir; Məzda adı
onun zamanında məşhur bir ifadə idi və hamı «Ahura Məzda»nı bütün varlıqların
xaliqi və dünyanın allahı hesab edirdilər. Həmin ifadə hind ariyailərin nəzərində
Varuna adı ilə tanınan bir varlıqdır. Ahura Məzda
da Vidai dinində Aşura kimi
tələffüz olunan həmin kəlmədir; allah və sahib mə'nasındadır.
Zərdüştün qədim dini rəhbəri olan Muğan sonralar divlərə pərəstiş etməyi İran
camaatının inancına daxil etdi. Div, yaxud divlər ilahi yönə malik olan müqəddəs
ruhlara aid edilir. Bu kəlmə Avropa dillərində də buna oxşar bir şəkildə tələffüz
olunur. Belə ki, almanlar div mə'nasında olan həmin kəlməni “diyuyen” və
fransalılar isə diyu (diey) kimi tələffüz edirlər. Ənqulusaqsonlar ona “diti”, yaxud
“diyudidi” deyirlər.
Buna əsasən demək olar ki, bu söz ümumiyyətlə ilk əvvəldə
Allah barədə yeganə mə'bud və xaliq mənasını daşıyan bir kəlmə kimi yaradılmışdır.
Xatırladırıq ki, diyu sözü fransız dilində yalnız Allah mə'nasında işlədilir. Amma
Muğan təlimlərində bu kəlmə öz ilk mə'nasından çıxarılmış, Məzda, yaxud Yəzdan
kəlməsinin qarşısında qərar verilmiş və nəhayətdə müsibətlər və bəlaları yaradan
səmavi şər varlıqlar mənasını almışdır. Divlərə
171
pərəstiş
etmək daha sonra, onların pislik və şərindən amanda qalmaq niyyəti ilə,
yaxud düşmənlərinə qələbə çalmaq üçün yerinə yetirilmişdir.
Zərdüşt inanırdı ki, divlərə pərəstiş etmək insanı Ahura Məzdanın cəlal və
əzəmətini dərk etməkdən saxlayır. Buna görə də cavanlığının
ilk əvvəllərindən
divlərə pərəstiş etməklə müxalifətçilik etmiş və peyğəmbərlik məqamına seçildikdən
sonra özünün ən mühüm risalətini Muğan ayinini islah etməyə, divlərə pərəstiş
etmək adətini dəyişməyə həsr etmişdir. Nəhayət hamı
ona tabe olaraq, Ahura
Məzdaya sitayiş etməyə başlamışdır.
Ahura Məzda Avestada kamal sifətlərilə vəsf edilmişdir;
elə sifətlər ki, eynilə
Qur'ani-kərimdə mütəal Allah barəsində işlədilmişdir. Məsələn, Xaliq, Bəsir, Əlim,
Ən böyük, Ən qüdrətli, Kəramətli, Bağışlayan və s... Buna əsasən qəbul etməliyik
ki, Zərdüşt dininin əsası tövhid və yeganəpərəstlik əqidələri üzərində qurulmuşdur.
Dostları ilə paylaş: