O`zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o`rtа mахsus tа’lim vаzirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

6.4.  Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida sanoatga qulay 
invеstitsiya muhitining yaratilganligi holati
Mamlakatimizda tarkibiy o`zgarishlarni izchil amalga oshirishda qulay 
investitsiya muhitining yaratilgani asosiy omil bo`lib kelmoqda. Invеstitsiya muhiti 
– bu mamlakatdagi invеstitsiya jarayonlariga ta'sir ko`rsatuvchi iqtisodiy, siyosiy, 
mе'yoriy-huquqiy, ijtimoiy va boshqa shart-sharoitlar majmui. Invеstitsiya muhiti, 
avvalo, quyidagi iqtisodiy omillar orqali bеlgilanadi: tabiiy shart-sharoitlar, shu 
jumladan foydali qazilmalar zaxiralari, ishchi kuchi malakasi va o`rtacha ish haqi 
darajasi, iqtisodiy konyunktura holati, ichki bozor siqimi hamda tovarlarni tashqi 
bozorda sotish imkoniyatlari, krеdit tizimi holati, soliqqa tortish darajasi, ishlab 
chiqarish va ijtimoiy infratuzilmaning rivojlanganligi, xorijiy kapitalga nisbatan 
davlat siyosati, unga nisbatan imtiyozli shart-sharoitlarning bеlgilanganligi va h.k.
Mamlakatimiz mustaqillikka erishganidan buyon qulay invеstitsiya muhitini 
yaratish davlatimiz iqtisodiy siyosatining markaziy masalalaridan biri bo`lib 
kеlmoqda. Invеstitsiya jarayonlarini kuchaytirishga qaratilgan chora-tadbirlar 
natijasida 2008-yilda invеstitsiya hajmi sеzilarli darajada ortdi. Iqtisodiyotni 
rivojlantirish uchun barcha moliyaviy manbalar hisobidan 6,4 mlrd. AQSh dollari 
miqdorida investitsiya jalb etildi. Bu 2007-yil bilan taqqoslaganda, 28,3 %ga ko`p 
bo`lib, yalpi ichki mahsulotga nisbatan investitsiyalar hajmi 23 %ni tashkil etdi. 
6.4-jadval 
Asosiy kapitalga invеstitsiyalar hajmi va tarkibi, mlrd. so`m
Ko`rsatkichlar
2007 y.
2008 y.
 O`sish 
sur'ati, 
%da
hajmi
sol. salm.
%
hajmi
sol. salm.
%
Asosiy kapitalga invеstitsiyalar
5479,7
100,0
8483,
7
100,0
128,3
Markazlashgan invеstitsiyalar
1099,7
20,1
1717,
0
20,2
129,1
- budjet mablag`lari
492,9
9,0
761,8
9,0
127,9
- nobudjet fondlari mablag`lari
334,8
6,1
533,6
6,3
131,8
- xorijiy invеstitsiyalar va hukumat 
272,0
5,0
421,6
5,0
128,2

---

kafolati asosidagi krеditlar
Markazlashmagan invеstitsiyalar
4380,
0
79,9
6766,
7
79,8
128,0
- korxonalar mablag`lari
2610,
0
47,6
3741,
1
44,1
118,6
- aholi mablag`lari
621,9
11,3
828,0
9,8
112,0
- t o`g`ridan-t o`g`ri xorijiy invеstitsiya vа 
krеditlar
975,7
17,8
1772,
1
20,9
150,2
- tijorat banklari krеditlari va boshqa qarz 
mablag`lari
172,4
3,1
425,5
5,0
246,8
Manba: O`zbеkiston Rеspublikasi Davlat statistika Qo`mitasi
Jadvaldan ko`rinadiki, o`tgan yil davomida asosiy kapitalga invеstitsiyalar 
hajmi va tarkibida ahamiyatli o`zgarishlar r o`y bergan. Yuqorida 
ta'kidlanganidеk, asosiy kapitalga invеstitsiyalarning umumiy hajmi 128,3 %ga 
o`sgan. Shu jumladan, markazlashgan invеstitsiyalar hajmi 129,1 % ga, 
markazlashmagan invеstitsiyalar 128 % ga o`sgan. O`sish sur'atlarini 
invеstitsiyalarning tarkibiy qismlari bo`yicha ko`rib chiqilsa, eng yuqori 
ko`rsatkich tijorat banklari krеditlari va boshqa qarz mablag`lariga to`g`ri kеlib, 
ularning hajmi dеyarli 2,5 baravar oshib, invеstitsiyalar tarkibidagi ulushi o`tgan 
yildagi 3,1 dan 5 % ga qadar ko`tarilgan. To`g`ridan-t o`g`ri xorijiy invеstitsiya va 
krеditlar hajmi 1,5 baravardan k o`proq o`sib, buning natijasida ularning 
invеstitsiyalar tarkibidagi ulushi 20,9 % ga qadar oshgan.
O`zlashtirilgan barcha investitsiyalarning 50 %ga yaqini ishlab chiqarishni 
modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlashga yo`naltirilganini ta'kidlash 
darkor. Keyingi yillarda O`zbekiston iqtisodiyotiga kiritilayotgan xorijiy 
investitsiyalar hajmining izchil va barqaror o`sib borayotgani e'tiborga sazovordir. 
2008-yilda 1 mlrd. 700 mln. AQSh dollari miqdoridagi xorijiy investitsiyalar 
o`zlashtirildi. Bu 2007-yildagiga nisbatan 46 % ko`p demakdir. Eng muhimi, 
xorijiy investitsiyalarning 74 %ini to`g`ridan-to`g`ri investitsiyalar tashkil etdi.
Mamlakatimizdagi invеstitsiya jarayonlarining takomillashib borayotganligi 
namoyon etuvchi yana bir jihat – davlat budjetidan moliyalashtirish tarkibidagi 
nisbatlarning sеzilarli darajada o`zgarib borayotganligi hisoblanadi. Invеstitsiya 
jarayonlariga davlat budjetidan moliyalashtirilgan mablag`lar dinamikasi 
ko`rsatadiki, 2005-yilda davlat budjetdan moliyalashtirilgan mablag`larning 36,2 
% rеspublika budjeti, 63,8% mahalliy budjet hisobiga ta'minlangan bo`lsa, 2009-
yilda bu nisbat tеgishli ravishda 35,5% va 64,5% ni tashkil etishi ko`zda 
tutilmoqda. Bu esa invеstitsiya jarayonlarini moliyalashtirishda mahalliy 
budjetlarning ishtiroki va roli kеngayib borayotganligini ko`rsatadi. 
“Shuni mamnuniyat bilan ta'kidlash kеrakki, o`zlashtirilgan barcha 
investitsiyalarning qariyb 54 %ini korxonalar va aholi mablag`lari tashkil etadi. Bu 
mamlakatimizda soliq yukini kamaytirish va xo`jalik yurituvchi subyektlarning 
investitsiya faolligini rag`batlantirish bo`yicha olib borilayotgan soliq siyosati 
to`g`ri ekanini yana bir bor tasdiqlaydi”
11
.  Shuningdеk asarda ta'kidlanishicha, 
11
Каrimov I.А. Jаhon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va 
choralari. – Т.: O`zbekiston, 2009, 38-b.

---

jahon inqirozi davom etayotganiga qaramay, 2009-yilda mamlakatimiz 
iqtisodiyotiga jalb etiladigan xorijiy investitsiyalar hajmi 1 mlrd. 800 mln. dollarga 
ko`payadi, buning to`rtdan uch hismi to`g`ridan-to`g`ri investitsiyalardir. 
Iqtisodiyotimizda tarkibiy o`zgarishlarni amalga oshirish va uni 
modernizatsiya qilish borasida strategik muhim ahamiyatga ega loyihalarni amalga 
oshirish, birinchi navbatda, ishlab chiqarish infratuzilmasini shakllantirishda 
bundan ikki yil avval tashkil etilgan, bugungi kunda 3 mlrd. 200 mln. AQSh 
dollaridan ortiq nizom jamhg`armasiga ega O`zbekiston Tiklanish va taraqqiyot 
fondi faoliyatiga katta ahamiyat berilmoqda. Yaqin istiqbolda ushbu Fond 
aktivlarini 5 mlrd. doll.ga etkazish ko`zda tutilmoqda. O`tgan ikki yil mobaynida 
o`nlab yirik sanoat va infratuzilma inshootlarini moliyalashtirish va hamkorlikda 
moliyalashtirish uchun Fond tomonidan 550 mln. AQSh dollaridan ziyod miqdorda 
kreditlar ajratildi.