Uo‘K: 821. 21-3 kbk: 82. 3(5Hin) k-19 Kalila va Dimna

1
«Qalb» — arabcha «aylanuvchi», «o‘zgaruvchi» demakdir.

---

240
Maymun bu fikrlarini xayolidan kechirib, tosh-
baqaga dedi: 
– Olimlar aytibdurlarki, xalqqa zarur bo‘lgan 
ozuqani yashirgan shoh, do‘stlarning baxtli bo‘li-
shi uchun kerak narsani bermagan do‘st shoh 
va do‘st degan nomlarga noloyiqdurlar. Men xo-
tiningni qanchalik sevishingni bilaman, uning 
sog‘ayib ketishi uchun zarur bo‘lgan darmonni 
bermaslik do‘stlikka xiyonat qilish demakdir. Men 
xotiningning dardini bilaman, chunki bizning 
maymun xotinlarda ham shunday xastalik bor. 
Biz yuraklarimizni berib, ularni muolaja etar edik. 
O‘zimiz esa yuraksiz yashay berar edik. Agar sen 
buni sohilda aytganingda, men yuragimni o‘zim 
bilan birga olib chiqar edim. Qarigan vaqtimda 
menga yurakning ehtiyoji yo‘q. Menga yuragimni 
ko‘tarib yurish juda og‘ir, chunki unga qo‘ngan 
g‘am-anduh haddan tashqari ko‘p va og‘irdir. 
Shuning uchun yuragimning dardi biroz kamay-
sin, deb olib qo‘ygan edim.
Toshbaqa dedi: 
– Nima uchun yuragingni uyda qoldirding?
Maymun dedi: 
– Maymunlarda bir odat bor: yaqin do‘stlarining 
uyiga ketayotganlarida, mehmondorchilik yaxshi 
va shirin o‘tsin deb, yuraklarini o‘zlari bilan olib 
bormaydilar, chunki yurak g‘am va alam maskan-
idir. Sening aqlli va iffatli xotiningni xastaligini 
eshitgach, yuragimni olib yursam ezilib ketadi, 
deb o‘yladim. Albatta, sen mening do‘stligimni 
sinagansan, shuning uchun so‘zlarimga ishona-
san. Lekin sening qavm-u qarindoshing, qalin 

---

241
do‘st bo‘lsa ham, o‘ziga uncha zarur bo‘lmagan 
bir narsasini bizga berishdan bo‘yin tovladi, deb 
badgumon bo‘lishlari mumkin. Yaxshisi, orqaga 
qaytsak, yuragimni olib kelaman.
Toshbaqa suyunib, darhol orqasiga qaytdi. 
Qirg‘oq bo‘yiga yetgach, maymun sakrab, bir da-
raxt ustiga chiqib oldi.
Toshbaqa bir soatcha kutdi, so‘ngra maymunni 
chaqirdi va dedi: 
– Ey, aziz do‘stim, yuragingni olib tush, fursat 
o‘tmasin. 
May mun kulib dedi: 
– Men uzoq yashab, ko‘p narsalarni boshimdan 
kechirgan, dunyoning issiq va sovug‘ini ko‘rgan, 
achchiq-chuchugini totganman. Endi kelib-kelib 
sendan pand yeymi? U xom xayolingdan voz kech 
va bundan so‘ng hech kimga ahd-u vafodan so‘z 
ochma. Sening bevafo ekanligingni ilgariroq pay-
qagan edim. Meni tulki aytgan «yuragi va qulog‘i 
yo‘q eshak» deb gumon qilmagin.
Toshbaqa so‘radi: 
– Tulki nima degan ekan?