Uo‘K: 821. 21-3 kbk: 82. 3(5Hin) k-19 Kalila va Dimna

Maymunning sher haqidagi hikoyati
Bir sher qo‘tir kasaliga mubtalo bo‘lgandan ke-
yin quvvati ketib, ov qilolmay qoldi. Uning xizma-
tida bir tulki bor edi. U sherdan qolgan taom bilan 
kunini o‘tkazardi. Sher ovga yaramay qolgandan 
keyin tulkining rizqi kesildi. U bir kun sherga dedi: 
– Shohim, dardlarini muolaja qilish fikrida 
emasmilar?
Sher dedi: 

---

242
– Ey, tulki, agar darmoni topilsa, bu azobga bir 
zum ham chidab o‘tirmas edim. Eshitishimcha, 
eshakning qulog‘i bilan yuragi dardimga davo 
emish.
Tulki dedi: 
– Agar ijozat bersangiz, eshakni topib keltirsam. 
Bu yaqinlikdagi buloqqa bir odam har kuni kir 
yuvgani keladi. Uning bir eshagi bor, har kelgani-
da buloq atrofida o‘tlab yuradi. Zora o‘shani hiyla 
bilan olib kelsam. Shohim, uning yuragi va qulo-
qlarini yeb, qolganlarini o‘z xizmatchisiga bersa.
Sher rozi bo‘ldi. Tulki buloq tarafiga jo‘nab ket-
di. Uzoqdan bir eshakni ko‘rib qoldi. Uning yoniga 
kelib salom berdi, mehribonlik ko‘rsatib, u yoq-bu 
yoqdan so‘z boshladi, so‘ngra so‘radi: 
– Nima uchun sen juda charchagan, xafa va 
oriq ko‘rinasan?
Eshak dedi: 
– Xo‘jayinim borgan sari ko‘proq yuk ortib, kam-
roq ovqat beryapti. Nima qilishimni bilmayman.
Tulki dedi: 
– Sen sodda va go‘l bo‘lmasang, qochib bu 
azob-uqubatdan qutulgan bo‘lar eding.
Eshak dedi: 
– Qayerga bormayin, men bu azobdan qutu-
lolmay man.
Tulki dedi: 
– Xo‘p desang, seni shunday bir chamanzor-
ga olib borib qo‘yayki, u joyning havosi musaffo 
bo‘lib, ko‘m-ko‘k o‘t belingdan keladi... Bundan 
ilgariroq bir urg‘ochi eshakka nasihat qilib edim, 
u hozir o‘sha chamanzorga borib, yuk ham tashi-
masdan, yeb-ichib, maza qilib yurgan emish...

---

243
Bu so‘zlardan eshakning og‘ziga suv keldi va 
xursand bo‘lib tulkiga dedi: 
– Sening maslahatingga kirmasdan bo‘lmaydi, 
chunki sen buni do‘stlik, shafqat va xayrixohlik 
yuzasidan aytmoqdasan.
Tulki eshakni sherning huzuriga keltirdi. Sher 
ochko‘zlik qilib bo‘kirganicha eshakka tashlandi, 
lekin zaifligi tufayli uni ushlay olmadi. Eshak esa 
qochib qutuldi.
Tulki sherning zaifligidan taajjub qilib dedi: 
– Baxtsizligingizni qarang, bir oriq eshakni ham 
tutib yeya olmadingiz-a!
Bu so‘z sherga og‘ir tuyuldi, u o‘z-o‘ziga dedi: 
«Agar o‘zim jo‘rttaga tutmadim desam, uni ta-
ajjublantirgan bo‘laman, agar zaifligim tufayli 
tuta olmadim desam, ojizligimni e’tirof etgan 
bo‘laman». So‘ngra tulkiga qarab dedi: 
– Shohlarning qilayotgan ishlari sababini rai-
yatning bilishi shart emas. Sen bu savolni menga 
bermasliging kerak edi. Endilikda bu fikringdan 
kech. Yana bir hiyla ishlatib, eshakni qaytarib 
kelsang, sening sadoqating hamda fidokor ekan-
liging yana bir karra isbot etilgan bo‘lar edi.
Tulki o‘rnidan turib, eshakning yoniga keldi. 
Eshak uni ko‘rib, koyib dedi: 
– Sen meni qayerga olib borgan eding?
Tulki dedi: 
– Sening odamlardan ko‘rgan azob-uqubatla-
ring hali ham yodingdan chiqmaganga o‘xshaydi. 
Shuning uchun har narsadan qo‘rqaverasan. Asli-
da u yerda tahlikali hech narsa yo‘q edi.
Sening ko‘rganing men senga aytgan urg‘ochi 
eshak edi. U ehtirosi shiddatidan o‘zini unutib 

---

244
qo‘yib, senga tashlandi. Agar biroz sabr qilsang 
edi, uning qanchalik mehribon va yumshoq mu-
omalali ekanligini ko‘rar eding.
Tulki urg‘ochi eshakni shunday maqtab ketdiki, 
oxiri bu eshak uning gapiga ishondi (u shu vaqtga 
qadar sherni ko‘rmagan edi) va tulkining oldiga 
tushib, sherning huzuriga tulki ketidan ravona 
bo‘ldi. Tulki oldinroq borib sherni ogohlantirib 
qo‘ydi. To eshak sherga yaqinlashmaguncha ham-
la etmasligini iltimos qildi.
Sher tulkining aytganini qilib, eshakni meh-
ribonlik bilan qarshi oldi, bir necha shirin so‘z 
aytdi. Eshak tap tortmay sherning oldiga juda 
yaqin keldi. Shunda sher sakrab turib, eshakni 
pora-pora qilib tashladi, so‘ng tulkiga dedi:
– Men buloqqa borib cho‘milib kelgunimcha 
buni poylab tur, kelganimdan so‘ng uning yuragi 
va quloqlarini yeyman. 
To sher cho‘milib kelguncha tulki eshakning 
yuragi va quloqlarini yeb to‘yib oldi.
Sher kelib eshakning yurak va qulog‘ini top-
magach, tulkiga dedi: 
– Buning yuragi va quloqlari qani?
Tulki dedi: 
– Shohim salomat bo‘lsinlar. Bu eshakning 
qulog‘i ham, yuragi ham yo‘q edi. Agar uning yu-
ragi bo‘lsa edi, xavf-xatarni sezgan, qulog‘i bo‘lsa, 
bi rinchi hujumingizdan so‘ng mening yolg‘onla-
rimga quloq solmagan va o‘z oyog‘i bilan go‘rga 
kirmagan bo‘lur edi.
Bu masalni shuning uchun keltirdimki, sen 
bilginki men eshak kabi qalbsiz va quloqsiz 

---

245
emasman. Sen hiyla va makrlaringning hamma-
sini ishlatding, men esa ularni o‘z aql va idrokim 
bilan tushunib oldim. Endi sen yana orqaga qay-
tishni xohlaysan, yo‘q, bu hiylangdan endi ish 
chiqmaydi.
Toshbaqa dedi: 
– To‘g‘ri aytasan, senga e’tiroz etishga o‘rin 
qolmadi. Endi sening qalbingga shunday dog‘ 
tushdiki, uni hech narsa yuvib tashlay olmaydi. 
Mening ham betimga bir razolat tamg‘asi bosildiki, 
uni ham hech narsa yo‘qotolmaydi... Endi firoq 
zaharini qatra-qatra yutib, hijron qamchilariga 
yelkani tutib berishdan bo‘lak iloj qolmadi...
Toshbaqa bu so‘zlarni degandan so‘ng ming 
pushaymon bo‘lib uyiga qaytib ketdi. Bir qimmat 
narsani yoki bir do‘stni qo‘lga kiritib, nodonlik 
va g‘aflat tufayli undan ayrilish haqidagi hikoyat 
mana shundan iboratdir. Aql va tajriba egalari 
bu qissadan ibrat olib, qo‘lga kiritgan davlat, 
orttirgan do‘st va boshqa ne’matlarini ehtiyot 
qilib saqlashga intilishlari va ularni qo‘ldan boy 
bermasliklari lozim. Chunki qo‘ldan ketgan nar-
sani qaytarmoq mumkin bo‘lmaydi, bir so‘z bilan 
aytganda, oxirgi pushaymon – o‘zingga dushman.

---

246