Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik

 
97 
Misallardakı lələĢ, cibiĢdanaloru sözlərdir. Dilizdəki lə-
limək (yalvarmaq), qanmaq (anlamaq), dartmaq (çəkmək), yol-
lamaq (göndərmək), baldır (qıç) və s. kimi sözlər də saya, yəni 
loru xarakterlidir. 
Loru sözlər, çox güman ki, öz yerlilik xüsusiyyətlərini get-
gedə itirmiş olan dialekt ünsürləridir. Bunu keçid xarakterli bəzi 
sözlərdə görmək olur; məsələn: 
Yaşıl otlar öpər dəqiqədə bir,
Pənbə tombul lətif ayaqlarını,
Axışıb ən kiçik sular xəndan,
Ninni söylər o şux üçün hər an 
(H.Cavid) 
Bu misaldakı tombul və ninni sözləri artıq məhdud dairədə 
mənimsənilmə çərçivəsindən çıxıb bir çox dialekt və şivələrdə 
eyni mənada işlənməkdədir. 
Loru sözlə dialekt sözü arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir 
ki, birinci qrup sözləri, yəni loru sözləri hamı başa düşür, leksik 
dialektizmlər isə ancaq müəyyən qrup yerli əhali tərəfindən 
işlədilir. 
Loru sözlərdən də bədii əsərlərin dilində hadisəni real və 
canlı təsvir etmək, surət nitqini fərdiləşdirmək və s. məqsədlər 
üçün istifadə olunur. 
 
Vulqar sözlər 
 
Kobud və qeyri-adi sözlər vulqarizm, yaxud vulqar sözlər 
adlanır: məsələn: veyllənmək (gəzmək əvəzinə), goplamaq (da-
nışmaq əvəzinə), kaftar, donquldanmaq, dəmdəmə, səksəkə və s. 
Vulqar sözlər öz mənalarına görə iki qrupa bölünür: kobud 
sözlər, söyüş xarakterli sözlər: 
a)Kobud sözlər. Bu qrup sözlər anlayışın az və ya çox 
dərəcədə kobud şəkildə ifadə olunmasına xidmət edir. Məsələn, 

---

 
98 
yemək əvəzinə tıxmaq, gumbuldatmaq, çoxdanıĢan əvəzinə 
heyvərə sözləri işlədildikdə məna kobud ifadə edilmiş olur. Eyni 
zamanda bunların vasitəsi ilə haqqında danışılan əşya və ya şəxsə 
müraciət olunan şəxsə mənfi münasibət bəsləndiyi bildirilir: 
məsələn; 
İndi, ey heyvərə, varınsa hünər,
Söylə, təbirini bilirsən əgər ?! 
(S.Vurğun) 
Misaldakı heyvərə sözü ilə müraciət olunan şəxsə qarşı 
təhqiramiz məna, mənfi münasibət ifadə edilmişdir. 
c) Söyüş xarakterli sözlər. Vulqarizmlərdən bu qrup sözlərin 
ifadə etdikləri mənada söyüş çalarlığı mövcud olur; məsələn: 
Görsən tanımazsan yarımsaqqalı,
Çıxıb əndazədən dövləti, malı. 
Xandəmirov çaldı, çapdı mahalı,
O, ki var tutub özün keçəl qurumsaq. 
(Q.Zakir) 
İtil, cəhənnəm ol, nadürüst! Mən səni tanıyıram, sən nə yu-
vanın quşusan.
(A.Səhhət).
Gəl bundan sonra nanəcibə yaxşılıq elə. Çörəyini belə 
adama yedirincə, itə tullasan bundan min dəfə yaxşıdır. 
(Ə.Haqverdiyev) 
Bu misallardakı qurumsaq, nadürüst, nanəcib sözləri öz 
mənalarına görə söyüş xarakterli vulqarizmlərdir. 
Bədii əsərlərdə vulqar sözlərin əsas üslubi vəzifələri surətin 
nitqini fərdiləşdirməyə, onun daxili aləmini açmağa, mədəni 
keyfiyyətini müəyyənləşdirməyə kömək etməkdən ibarətdir. Bu 
qrup sözlər də bədii üslubda müəyyən bədii zərurət və tələb 
əsasında işlənilir. 

---

 
99 
Bədii əsərlərin dilinə hər cür vulqar sözü gətirmək olmur. 
Çünki vulqarizmlər ehtiyatla işlənilmədikdə əsərin bədii keyfiy-
yətinə təsir edir, onu zəiflədir. Ədəbi janrlardan, xüsusən dra-
matik əsərlərin dilində vulqar sözlərin işlənilməsi müsbət hadisə 
deyildir. Belə ki, dram əsərləri kütləvi tamaşa əsəri olduğundan, 
hətta aktyorun ifadə edə bildiyi vulqar sözlər belə tamaşaçıya pis 
təsir göstərir. Buna görə də dramaturqlar bu qrup sözlərə daha 
ehtiyatla və daha məsuliyyətlə yanaşmalı olurlar. 
Ümumiyyətlə, həddindən artıq şit və biədəb olan vulqar 
sözlərin ədəbi dildə işlənilməsinə qətiyyən yol verilmir. 
Müasir dövrdə xalqımızın mədəni səviyyəsinin sürətlə inkişaf 
etdiyi bir zamanda yüksək nitq mədəniyyətinə nail olmaq üçün 
nitqdə vulqar sözlərə qarşı ciddi mübarizə aparmaq lazımdır.