Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik

 
130 
Avropada (Fransada) ritorika 
 
"Mədəniyyətin başqa sahələrində olduğu kimi, antik ritorik 
sənət də Roma imperiyasına daxil olan ölkələrə Romadan 
keçmişdi. Belə ki, İspaniya, Italiya, Vizantiya, Fransa, müəyyən 
qədər İngiltərə və Almaniya antik mədəniyyətin bütün növlərini 
Roma vasitəsilə almışdılar. XIII-XIX əsrlərdə Avropanın mədəni 
ölkələrində akademik ritorikaya xüsusi önəm verilirdi. Məsələn, 
XII əsrdə İngiltərənin Oksford, XIII əsrdə Fransanın Sarboniya 
universitetində ritorikaya aid mühazirələr oxunurdu. Avropa 
ölkələri içərisində ritorikaya ən böyük önəm verən Fransa idi. 
Fransada bəlağətli nitqin aşağıdakı mərhələləri qeyd olunur. 
1) XV əsrə qədərki ritorika latın dilində olub, ruhani üslubda 
idi. 
2) XV əsrdən başlayaraq fransız dili latın və italyan dillərinə 
qarşı öz hüquqlarını müdafiəyə qalxır. P.Fabri fransız dilində ilk 
ritorik əsər yazır. 
3) XVII əsrdə (1671-ci ildə) antik dünya gorüşünə, mədə-
niyyətinə qarşı çıxış güclənir və əvvəlkilərdən imtina edilir.
4) XVIII əsrdə kilsə ruhani ritorikası artıq süquta varır, 
bunun əvəzində siyasi və akademik ritorika bərqərar olur. 
ġərqdə ritorika 
 
Şərq ölkələrində: Çində, Hindistanda, Ərəbistanda ritori-
kanın inkişafı üçün şərait var idi. Bu ölkələrdə din xadimləri dini 
kitabların şərhini xüsusi bəlağətlə dinləyicilərə çatdırırdılar. 
Nəinki ritorika, habelə dilçiliyin özü dini kitabların şərhi əsasında 
yaranmışdır. VII əsrin axırlarında Xəlil İbn Əhməd Əl Fəraidi 
ərəb poeziyası üçün ritmik-melodik modellər kəşf etdi. Həmin 
modellər əsasında ―Qurani-Kərimin‖in ayələrini xüsusi avazla 
oxumaq mümkün oldu. Ərəb şeirinin vəzni olan əruz bu zəmində 

---

 
131 
inkişaf etdi. Ümumiyyətlə götürdükdə, İslam dininin VII əsrdə 
meydana gəlməsi ərəb mədəniyyətinin inkişafına çox güclü təkan 
verdi. Ərəb ədəbiyyatı, ərəb musiqisi, ərəb elmi misli görün-
məmiş şəkildə inkişaf etməyə başladı. Bütün dini xütbələr ərəb 
dilində aparılırdı. Bu dövrün görkəmli natiqlərindən heç şüb-
həsiz, Məhəmməd Peyğəmbərin (570-632) adını xüsusi qeyd et-
mək lazım gəlir. Məhəmməd(əs) məclislərdə oxuduğu xütbələrə 
qədər özünə gələn vəhyləri adamlara çatdırır və onları Allahın 
birliyinə inanmaqda – möminliyə çağırırdı. İstər qüreyşlərin 
birliyinə inanmaqda, istər haşimilərin içərisində Məhəmməd (əs.) 
gözəl nitqi qarşısında həsəd və paxıllıqdan törənən ədavət də 
yaranırdı. Məhəmməd(əs.) Mədinəyə köçdükdən sonra müsəl-
manlara özü İslam dini, Allahın əmrləri, Quranın hökmləri, öz 
şəriəti haqqında güclü bir natiq kimi çıxış edirdi.Koto Lombun 
yazdığına görə Məhəmməd(əs.) bütün dillərə vaqif imiş.