факультети «Бинолар ва иншоотлар қурилиши» кафедраси Қурилиш конструкциялари фанидан

Yukning uzoq muddat ta’siri.Uzoq muddat yuk ta’sirida bo’lgan beton 
vaqtinchalik 

bu
qarshilikka nisbatan kamroq kuchlanishda buziladi, chunki bunday 
kuchlanishda plastik deformatsiya o’sadi va beton mustaxkamligiga ta’sir etuvchi 
betonning ichki tarkibida o’zgarishlar ro’y beradi. Betonni siqishda uzoq muddatli 
yuk ta’siridagi chegaraviy qarshiligi 0,9 

bu
ni tashkil etadi. 
Uzoq muddatli yuk ta’siri ostidagi deformatsiya (tobtashlash). 
Uzoq vaqt doimiy yuk ta’sirida turganda betonning noelastik deformatsiyasini 
o’sish xususiyati tobtashlash (polzuchestg’) deyiladi. Tobtashlash deformatsiyasi 
elastiklik deformatsiyasidan 3-4 barobar ko’p bo’lishi mumkin. 
Tobtashlashning kirishishdan farqi shuki faqat u tashqi yuk ta’siri bo’lgandagina 
kuzatiladi. Bu holatda deformatsiya hajmiy bo’lmay, balki chiziqli (kuch ta’siri 
yo’nalishida) 

b

0,5
R
b
chegarasida bo’ladi. 
Tobtashlash holati bahzi po’latlarda ham oz bo’lsada, lekin kuzatiladi. 
Temirbeton konstruktsiyalarida betonni tobtashlashi yaxshi holat emas (negaki u 
kuchlarni qayta taqsimlashga egilishni ko’payishiga olib keladi), ammo uni sodir 
bo’lishi tabiiydir. SHu bilan birga beton deformatsiyasi kuchlanishni boshqacha 
holatda qayta taqsimlanishiga ham sabab bo’lishi mumkin, bu birinchi holatdagidan 
farqli zaruriy ijobiy holat hamdir. Konstruktsiyalardagi beton plastikligi va 
"egiluvchanligi" (podatlivostg’) kam yuk ta’siridagi kesim yuzalarini ham ishga 
tushib ketishiga olib keladi, natijada konstruktsiyani samaraliroq ishlashiga olib 
keladi. Bu plastik deformatsiya bilan bog’liq bo’lganligi sababli boshqa tomoni ham 
bor. Ammo eng muhimi betonni siqilishida birdaniga xavfli buzulish holati ro’y 
berishini oldini oladi. Bunday holat konstruktsiyaning ishlash jarayonida muhim omil 
hisoblanadi. 
Tobtashlash deformatsiyasi asosan dastlabki uch-turt oy davomida kuzatiladi va 
u bir necha yil davom etishi mumkin. 
Betonni tobtashlash deformatsiyasi va uning o’sish tezligi ko’pgina omillarga 
bog’liq. Xususan, ko’p yuk tushishi natijasida betonda tobtashlash ortadi, yangi 
(yosh) betonga yuk qo’yilganda eskisiga qaraganda ko’proq tobtashlashi mumkin. 
Beton nam joyga qaraganda quruq joyda (2 marotaba) ko’proq tobtashlaydi. 
Betonning tobtashlashiga texnologik omillar ham ta’sir qiladi. TSement 
miqdorining va 
W

C ko’pligi tobtashlashni oshiradi, beton qorishmasini yaxshilab 
shibbalash esa tobtashlashni kamaytiradi. 
Betonni tobtashlash holati uning tarkibi, uzoq kristallanishi va tsementdagi gelь 
miqdorining kamayishi bilan bog’liq. Yuk ta’sirida gelь kristallari bilan 
to’ldirgichlari o’rtasida kuchlanishni qayta taqsimlanishi ro’y beradi. Vaqtlar o’tishi 
bilan kuchlanishni qayta taqsimlanishi to’xtaydi natijada deformatsiya bo’lmaydi. 

---

Tajribalar shuni ko’rsatadiki tobtashlash deformatsiyasi 

r1
=(30..150)x10
-5
o’zgaradi, (0,3...1,5 mm/m). 
Po’lat armatura betonni erkin tobtashlashiga to’sqinlik qiladi. Armatura bilan 
betonni bir-biriga kirishuvi oqibatida tobtashlash kuchlanishni o’zaro ular o’rtasida 
taqsimlanishiga olib keladi. Vaqtlar o’tishi bilan betondagi kuchlanish kamayadi, 
armaturada esa ko’payadi. Bu jarayon doimiy davom etadi. Beton tobtashlashi 
oxiriga yetganda deformatsiya to’xtaydi. Betonning toblanishi katta ahamiyatga ega, 
shuning uchun ham konstruktsiyani uzoq muddatli yuklar ta’siriga hisoblashda buni 
albatta e’tiborga olinishi zarur.