Materialshunoslik 2016. p65

1.3. Metallarning xossalari
Metall va qotishmalardan tayyorlangan detallarning ish-
latilishiga qarab ularga turlicha talablar qo‘yiladi.
Metallar quyidagi xossalarga ega:
1) fizik xossalar;
2) kimyoviy xossalar;
3) mexanik xossalar;
4) texnologik xossalar.
Metallarning fizik xossalariga ularning rangi, solishtirma
og‘irligi, elektr o‘tkazuvchanligi, magnit xususiyati, issiqlik o‘t-
kazuvchanligi, issiqdan kengayishi, issiqlik sig‘imi kiradi.
Metallarning kimyoviy xossalariga ularning oksidlanishi,
eruvchanligi, korroziyaga chidamliligi kiradi.
Metallarning mexanik xossalari bu ularning mustahkamligi,
qattiqligi, egiluvchanligi kabi xossalaridir.
Metallarning texnologik xossalari – quyiluvchanlik, kesi-
luvchanlik, payvandlanish, bolg‘alanuvchanligi, toblanuv-
chanligi, oquvchanligi va boshqalar.
Metallarning fizik xossalari
Metallarning rangi shaffof bo‘lmaydi. Har bir metall o‘ziga
xos yaltiroqlik va rangga ega. Mis — qizil, rux — kulrang, temir —
kumushsimon rangda va hokazo bo‘ladi.
Solishtirma og‘irligi — moddaning hajm birligiga to‘g‘ri ke-
ladigan massasining miqdori bo‘lib, u quyidagicha aniqlanadi:
γ = P/V (gr/sm
3
).

---

12
Metallarning solishtirma og‘irligi D. I. Mendeleyev davriy
sistemasida berilgan.
Erish harorati. Metallarning batamom suyuq holga o‘tadi-
gan harorati erish harorati deb ataladi. Har qaysi metallning
erish harorati tegishli jadvallarda berilgan.
Issiqlik o‘tkazuvchanlik. Metallni qizdirganda yoki sovit-
ganda o‘zidan issiqlikni qanchalik tez o‘tkazishi uning issiqlik
o‘tkazuvchanligi deb ataladi. Metallarning issiqlik o‘tkazuv-
chanligini taqqoslash uchun shartli belgilardan foydalaniladi,
bu metallarning issiqlik o‘tkazuvchanligi koeffitsiyenti bilan
ifodalanadi. Misol uchun (koeffitsiyent miqdori) mis uchun
0,9; aluminiy uchun 0,5; temir uchun 0,15; simob uchun
0,02. Issiqlikni o‘zidan yomon o‘tkazadigan metallning to‘la qizishi
uchun ularni uzoq vaqt qizdirish talab etiladi. Bunday metallar
tez sovitilganda yorilib ketishi mumkin. Metallarni termik ish-
laganda ularning ana shu xususiyatini hisobga olish zarur.
Amaliyotda radiatorlar va elektr asboblarning detallari issiq-
likni yaxshi o‘tkazadigan metallardan tayyorlanadi.