O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

shakllari 
operasiyalari 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
 
14 
15 
 
16 
Tushuncha 
Analiz va sintez.
Yakka, juz’iy va umumiy xukm 
Takkoslash.
Abstraksiyalash.
Deduktiv xulosa chikarish 
Umumlashtirish.
Tahminiy xukm.
Konkretlashtirish.
Analogik xulosa chikarish 
Klassifikasiyalash.
Sistemalashtirish.
Tasdiklovchi yoki inkor kiluvchi 
xukm.
Abstraksiyalash.
Shartli, ayiruvchi va kat’iy 
xukm.
Induktiv xulosa chikarish 
 
 
3. Umumlashtirish xususiyatlarini va qobiliyatini «Ortiqchasini o’chirish 
metodi» orqali o’rganish bo’yicha amaliy mashq uchun metodika 

---

210 
ORTIQCHASINI O’CHIRISH. 
Ortiqchasini o’chirish metodikasi umulashtirish va chalgish, muhim 
belgini ajratish kabi tafakkur jarayonlari darajasini o’rganish uchun qo’llaniladi.
Bu metodikaning ham ikki turi bor: predmetli va so’zli. Metodikaning predmetli 
turida qo’zg’atuvchi material alohida qog’ozlarda berilishi zarur. Xar bir 
qog’ozda (kartochkada) 4 ta predmet tasvirlangan. Rasmlar oq, qora yoki rangli 
bo’lishi mumkin. Sinaluvchi 4 ta predmetdan, umumiy belgi bo’yicha 
birlashuvchi 3 tasini tanlashi kerak. Odatda quyidagi ko’rsatma beriladi: 
Bu yerda 4 ta predmet tasvirlangan. Siz 3 ta predmetni birlashtirib 
turadigan narsani topib, unga nom berishingiz kerak, bir predmet bu guruhga 
kirmaganligi uchun uni o’chirish kerak Tadqiqotchi birinchi topshiriqni 
sinaluvchi bilan birga bajaradi, keyin u mustaqil ishga kirishadi. Bu 
metodikadan bolalarni va kattalarni tekshirishda foydalanish mumkin.
Metodikaning og’zaki variantini 11-12 yoshdan katta bolalar uchun qo’llash 
mumkin. Tajriba o’tkazish uchun so’zlar qatori yozilgan maxsus qog’oz varog’i 
bo’ladi. £o’llanma: «Xar bir qatorda 5 ta so’z bor, 4 ta so’zni bir guruhga 
kiritib nom bering, bir so’z ortiqcha bo’lib uni o’chirish kerak».
1. stol, stul, krovat, pol, shkaf.
2. Sut, qaymoq, qatiq, suzma, go’sht.
3. Botinka, etik, bog’ich, tufli, tapochka.
4. Bolg’a, arra, mix, bolta, randa 
5. Shirin, issiq, achchiq, nordon, sho’r.
6. terak, tol, daraxt, archa, shaftoli.
7. Samolet, arava, odam, kema, velosiped.
8. Abror, Murot, Aziz, Asqarov, Nabi.
9. Santimetr, metr, kilogramm, kilometr, millimetr.
10. tokar, o’qituvchi, vrach, kitob, kosmonavt.
11. Palto, plash, ko’ylak, tug’ma, shim.
12. Uy, orzu, mashina, sigir, daraxt.
Tajriba natijalari tadqiqot qarorida qayd etiladi.