Microsoft Word yeni vəSAİT. docx

Yüksək kontekstli mədəniyyətlər – Çin, Yapon. İfadələr çox vaxt onlarda 
olan həqiqi dil işarələri əsasında başa düşülə bilməz. Onların düzgün təfsiri üçün dar 
situasiya deyil, çox geniş, mədəni olan kontekst haqqında bilik tələb olunur. Buna 
görə də gündəlik Avropa şüuru səviyyəsində Yapon söhbəti çox vaxt həvəssiz bir 
oyun kimi təsvir olunur. Yaponlar da öz növbəsində tez-tez avropalıların çox birbaşa 
və səliqəsiz olduğunu düşünürlər. İşgüzar münasibətlərin qurulması adətən iş 
məktublarından başlayır və buna görə də ən aydın mədəniyyətlərarası fərqlər işgüzar 
yazışmalarda özünü büruzə verir. Satış-alış, idxal və ixrac xarici həmkarlarla 
yazışmaların əsas mövzularındandır. İşgüzar ünsiyyətdə məktublar (işə götürmə, 
araşdırma vermək və s.) həm Qərb, həm də Şərq mədəniyyətləri arasında bir sıra 
parametrlərdə dəyişiklik göstərir.
1. Yazı janrı. Məsələn, Qərb mədəniyyətlərində müşayiət olunan bir iş 
məktubu özünəinam vermək funksiyasını yerinə yetirir. Yəni bu işin yerinə 
yetirilməsi üçün "uyğunluğu", ixtisas və təcrübəsini vurğulamaq aparıcı rol oynayır. 
Şərq mədəni cəmiyyətində yalnız göndərilmiş CV-i "müşayiət etmək" funksiyasını 
yerinə yetirir. İşəgötürənin boş yerə qərar verməsinə təsir etmək üçün bir fürsət kimi 
istifadə edilmir. 
2. Məktubun quruluşu. Cənub-Şərqi Asiyada bir iş məktubunun mətni 
induktiv şəkildə qurulur: əvvəlcə səbəblər, şərtlər və yalnız faktiki tələblər və ya iş 
təklifləri son verilir. Avropa və Şimali Amerika ənənələrinin nümayəndələri üçün 
bu üslub "Çirkli" və qeyri-işgüzar üslubdur. 
Onların nöqteyi-nəzərindən, əsas tələb və ya təklifin məktubun 
əsaslandırılması və təfərrüatı ilə tərtib edilməsindən başlamalıdır. Qərb ənənələrini 
müqayisə etsək, amerikalıların iş məktublarının, məsələn, fransızların oxşar 
məktublarına nisbətən daha fərdi qiymətləndirildiyini görərik.
3. Yazı tonu və üslubu. Amerikalıların yazdığı elmi iş üçün 
maliyyələşdirilməsini tələb edən məktublar Hollandiya təşkilatlarının eyni mövzuda 
yazdığı məktublardan daha çox inandırmağa yönəlir. Amerika məktubları daha 
uzundur, həm professional, həm də fərdi olaraq daha çox məlumat verirlər.

---

AzTU 
“Humanitar fənlər” kafedrası 
 
 
Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya 
 
184 
Amerika mətnləri informativ və semantik cəhətdən məlumatlıdır. 
Amerikalılar daha aktivdirlər, özünə hörmət etməkdə, daha yaxşı və müsbət 
imiclərini qurmaqda daha uğurludurlar. Rus və Qərb ənənələrində iş məktublarının 
tərtib edilməsi üçün tələblər əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Yazılı işgüzar 
ünsiyyətin Qərb ənənələri ingilis dilində işgüzar yazılı nitqdə rus yazılı ünsiyyətini 
formalaşdıran çoxəsrlik ənənələrə sahib deyil. Çünki əsrlər boyu ingilislər sənəd dili 
kimi fransız dilindən istifadə edirdilər.
Rusiya rəsmi iş yazısının əsas xüsusiyyəti onun sərt funksionallığı, sözdə 
"teleqraf üslubu" hələ də qalmaqdadır. Eyni zamanda reklam xarakterinin inkişafı 
ilə əlaqədar ingilis dilli işgüzar ünsiyyətə də eyni tələblər qoyulur. İngilis dilli iş 
məktubları və sənədlərinin üslubu daim dəyişikliyə məruz qalır, hər il üslubun 
sərhədlərini digər ünsiyyət sahələrinin dil ehtiyatlarına açaraq sadələşdirilir. 
Məsələn, ingilis işgüzar yazışmalarında, şəxsi iş məktublarında tez-tez Qərb 
psixoloqlarının, filosoflarının əsərlərindən və məşhur ədəbi əsərlərdən sitatlara rast 
gəlmək olur. Hesab olunur ki, ana mətnin bu cür bəzəkləri müəllifin ədəbsizliyini 
göstərir, nitqini nümayiş etdirir. Beləliklə, Qərbin rəsmi-işgüzar nitqi öz 
funksiyalarına və ifadə vasitələrinə yaxındır. 
İşgüzar məktubların daxili tərzi bu qədər "sehrli" sözlərin işlədilməsi ilə 
xarakterizə olunmur, çünki rəsmi işgüzar nitqin xaricdən gələn təsirlərə bağlılığı 
emosional, qiymətləndirici, ifadəli lüğətin ona nüfuz etməsinə imkan vermir. Yerli 
iş yazmağın digər bir xüsusiyyəti məlumatın təqdimatında “tələffüzün” itirilməsinin 
prioritetidir. Qərbdə, xüsusən də ABŞ-da qəbul edilən işgüzar ünsiyyət qaydalarına 
görə, müştəriyə mesaj yazan bir iş adamı bəzi fərdi məqamlardan istifadə etməlidir: 
söhbətdə qeyd olunan futbol oyunu, uşaqlar, məktəb, qarşılıqlı dost. Yerli iş 
təcrübəsində belə tanışlıq lazımsız hesab olunur.