Microsoft Word yeni vəSAİT. docx
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
| AzTU
“Humanitar fənlər” kafedrası Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya 50 qəzəbindən qoruya bilmişdi. Dünya tarixində ən güclü natiq kimi məşhurlaşan Demosfen bütün ömrünü vətəninə həsr etmiş və onun azadlığı uğrunda mübarizədə həlak olmuşdur. Ölümündən 42 il sonra 280-cı ildə Afinada Demosfenin heykəli ucaldılmışdı. Lakin burada bir şeyi unutmamalıyıq ki, hər adam rəssam, bəstəkar, heykəltaraş, şair ola bilmədiyi kimi, natiq də ola bilməz. Natiq olmaq üçün də fitri qabiliyyət-istedad lazımdır, zəngin dünyagörüşünə malik olmaq vacibdir. Amma hər adam yox, istedadı olan şəxs öz üzərində ciddi çalışmaqla bu sənətin sirlərini dərindən öyrənərsə natiq ola bilər. Natiqlik sənəti Yunanıstan mərhələsindən sonra Roma dövrünə qədəm qoyur. Eramızdan əvvəlki son yüzillikdə Roma Yunanıstanı işğal etməklə Ellin mədəniyyətinə də yiyələnir. Xüsusən humanitar elmlər estafetini qəbul edən Romanın filosof, alim və ictimai xadimləri poetika, qrammatika və ritori- kanın nəzəri problemlərini sistemləşdirirlər, natiqlik sənətinin incəliklərini və onlara yiyələnmək yollarını bütün incəliklərinə qədər izah və şərh edirlər. Mark Tulli Siseron (e.ə. 106-43), Qay Yuli Sezar (e.ə. 102-44), Mark Yuni Brut (e.ə. 85-43) və başqa alim və ictimai xadimlər Roma natiqlik sənətini bütün dünyada şöhrətləndirirlər. Məşhur şərkərdə, natiq, dövlət xadimi, 49, 46, 44-cü illərdə dövlət başçısı seçilmiş Qay Yuli Sezar Romanın öz başçılığı altında elm qanunlarına uyğun dövlət olmasına çalışmış, müharibələrdə çox qanlar axıtmış və qalib gəlmişdi. Bu aman- sız diktator “Hall müharibəsi haqqında qeydlər”, “Vətəndaş müharibəsi haqqında qeydlər” adlı əsərlərində dövlətin rolunu cəmiyyətlə bağlamaqla yox, dövlət başçısının istəyi ilə qurmağı əsaslandırırdı. Yuli təqvimi islahatını həyata keçirmək üçün öz təklif və göstərişlərini vermişdi. Onun məhkəmələrdə vəkil kimi çıxışları stenoqramlaşdırılmış, indi də ilk nümunələr kimi saxlanılır və öyrənilir. Demokratik fikirli ziyalı, siyasi xadim, yaş fərqlərinə baxmayaraq Qay Yuli Sezar və digər senatorlarla neçə illər dostluq etmiş Mark Yuni Brut natiqlik sənətinin sirlərini mükəmməl öyrənmiş, görkəmli natiq olmuşdur. Antik dövrün ən məşhur natiqi, yazıçı, vəkil və görkəmli siyasi xadimi Mark Tulli Siseron özünün “Natiqlik haqqında”, “Brut, yaxud məşhur natiqlər haqqında” və “Natiq” traktatlarında natiqlik sənətinin tarixi, üslubiyyat və nitq mədəniyyəti AzTU “Humanitar fənlər” kafedrası Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya 51 məsələlərinin geniş izahını vermişdir. Roma natiqlik məktəbinin parlaq ulduzu Siseron iki suala cavab axtarırdı: 1. Kimə natiq demək olar? 2. Hər adam natiq ola bilərmi? Eyni zamanda “Nəyi demək?”, “Harada demək?” və “Necə demək?” sualları da onu düşündürürdü. Siseron nitqin qarşısında isə üç tələb qoyurdu: 1. Nitq öyrətməli, bilik verməlidir; 2. Nitq dinləyiciyə güclü müsbət təsir göstərməlidir; 3. Nitq söyləniləndə qulaq asanlara ləzzət verməlidir, həzz mənbəyi olmalıdır. Siserona görə: “Şairlər anadan şair doğulurlar, natiqlər isə ictimai-siyasi həyatda sonradan yetişirlər”. “Əsl natiq o şəxsdir ki, adi işlər haqqında sadə, böyük işlər haqqında əzəmətlə, orta səviyyəli işlər barədə isə yuxarıdakılar arasında orta mövqe tutan bir üslubda danışmağı bacarır”. Natiq öz zəhməti ilə elm və mədəniyyət , təlim və tərbiyə məsələləri ilə bağlı kitablardan bilik və məlumat toplamalı, nitqi gözəlləşdirən, onun təsir gücünü artıran, insanlara əsl insani keyfiyyətlər bəxş edən, onları kamilləşdirən fikirləri aşılamalıdır. O, “Natiq haqqında” əsərinin birinci hissəsində qeyd edir ki, natiq olmaq üçün birinci və ən zəruri şərt ona təbiətin bəxş etdiyi istedaddır. Axı natiq olmaq üçün dərin zəka və həssaslıq tələb olunur. Siseronun fikrincə, əgər istedad insanın gözəlliyidirsə, bu gözəlliyin rəngi natiqlikdir. Deməli, xüsusi istedad sahibləri natiq kimi yetişə bi- lər və bu sənəti zirvəyə qaldıra bilərlər. Hər adam natiq ola bilməz! Topladığı faktik materialları, müşahidə etdiyi hadisələri, zərurətdən doğan rəqəmləri, nəzəri ədəbiyyatdan götürdüyü mülahizələri və s. yadda möhkəm saxlamağı, yeri gəldikcə onlardan məharətlə istifadə etməyi bacarmaq böyük hünərdir. Ancaq müdrik adam həqiqi natiq ola bilər. Həqiqətən də natiqlik gözəllik haqqındakı elmlərə əsaslanır. Müdriklik və hazırcavablığı yüksək qiymətləndirən Siseron deyirdi ki, dinləyicilərin yorğunluğunu aradan qaldıran, məqamına düşən mənalı zarafatlar da müdriklik əlamətidir. Həqiqi natiq öz müdrikliyi və dinləyicilərə güclü təsir göstərmə məharəti ilə təkcə nüfuz qazanmır, həm də vətəndaşlara, dövlətə fayda verir, uğurlar gətirir, səadət bağışlayır. |