Milliyetçilik sosyolojisi

Milliyetçilik: ideoloji, dil ve duygu 
Milliyetçilik ifadesi şu anlamlara gelecek şekilde birkaç 
hiçimde kullanılmaktadır; 
1. Bütün olarak millet ve millî-devletlerin bütün bir kurulma 
ve kendini idame ettirme süreci, 
2. Bir millete ait olma bilinci ve milletin güvenliği ve re-
fahıyla ilgili özlem ve hissiyata sahip olmak 
3. "Millet" ve rolüne ilişkin bir dil ve sembolizm 
4. Milletler ve millî irade hakkında bir kültürel doktrin ile 
millî emellerin ve millî iradenin gerçekleşmesine dair reçeteleri 
de içeren bir ideoloji. 
5. Milletin amaçlarına ulaşacak ve millî iradeyi gerçek­
leştirecek bir toplumsal ve siyasî hareket. 
Sanıyorum ilk kullanım biçimini düşüncelerimizden dış­
layabiliriz. Bu, diğerlerinden çok daha geniştir ve önceden 
ele alınmıştır. İkinci kullanımdaki anlam, millî bilinç ya da 
hissiyat, diğerlerinden ayırdedilmelidir. Milliyetçi hareketi 
bir yana bırakalım, millî ideoloji veya doktrin türünden bir 
şeye sahip olmadan yüksek düzeyde bir millî bilinç sergileyen 
bir nüfus bulmak gayet mümkündür. Her ne kadar Cromwell 
ve Milton veya Burke ile Blake'in döneminde olduğu gibi 
milliyetçi ideolojiler zaman zaman boy göstermiş olsalar da 
İngiltere buna iyi bir örnektir. 
Tam tersine, çok az veya hiç millî bilinç ya da hissiyatı 
olmayan nüfuslar arasında milliyetçi ideolojiler ve hareketler 
görülebilir; nüfusun küçük bir kesiminde ortaya çıkar ama 
geniş kesimlerinde hiçbir yankı uyandırmazlar. Altın Kıyısı 
ile Nijerya da dahil Batı Afrika'nın çoğunda olan buydu. Etnik 
ve bölgesel bölünmeleri tümüyle bir yana koyarsak, bu sö­
mürgelerin yeniliği, daha yakın zamanlarda kurulan Britanya 
sömürgelerinde yaşayanların çoğunun ait oldukları farzolunan 
119 

---

bir Altın Kıyısı (sonra Gana oldu) ya da bir Nijerya milliyetinin 
farkında olmadıkları anlamına gelmekteydi. Aynı şekilde 
aralarındaki küçük milliyetçi grupların ortalığı velveye veren 
kampanyalarına rağmen Araplar ve Pakistanlıların büyük 
çoğunluğu da kendilerini Arap ve Pakistanlı'dan ziyade 
Müslüman olarak görmekteydi.
3 
Bir dil ve sembolizm olarak milliyetçilik için de aynı şeyler 
söylenebilir. Göreceğimiz gibi bu da entellektüellerin rollerinin 
ağır bastığı seçkin bir görüngü olarak başlar. Ancak ne mil­
liyetçi ideoloji ile ne de millî hissiyatla aynıdır. Milliyetçi bir 
dil ve sembolizm, bir ideoloji veya ideolojik bir hareketten 
daha geniştir; çoğunlukla sloganlar, fikirler, semboller ve 
seremoniler aracılığıyla bu ideolojiyi muhayyel bir nüfusun 
geniş kesimlerinin "kitlesel duyguları"yla bağlantılandırır. 
Milliyetçi dil ve sembolizm, aynı zamanda gerek seçkinler 
gerekse daha geniş tabakalar arasında daha umumi özlem ve 
duyguları birbirine bağlayarak hem bilişsel hem de dışavu-
rumsal boyutları kuşatır. Özerklik ve sahicilik (otantiklik) 
kavramları ile özgüven ve doğal topluluk sembolleri (örneğin 
direniş olaylarıyla ilgili müsamereler veya peyzaj sembolleri 
ve tarihsel anıtlar ya da yerel ürünlere, sanatlara dair semboller 
veya spor müsabakaları) bilişsel ve dışavurumsal yanların içice 
geçtiği örneklerdir ve yaygın olarak yaşanan duygu ve özlemleri 
birbirine bağlar. 19. yüzyıl sonu İrlanda'sında, yerel sporların, 
doğanın, yerli zanaatların ve antik Pagan kahramanların ön 
plana çıktığı Kelt Uyanışı'nın tefsirleri sırasında ortaya çıkan 
otantiklik duygusu, İrlanda milliyetçiliğinin yeni dil ve 
sembolizminin yayılmış olduğunun bir göstergesidir.
4 
3 İngiltere'deki milliyetçilik için Kohn'a (1940) ve Christopher Hill ile Linda Colley'in, 
Samuel'in içinde (1989, cilt 1) yeralan yazılarına bakın. Batı Afrika milliyetçiliği 
hakkında July'e (1967) ve Geiss'e (1974); Arap milliyetçiliği için Binder'e (1964) 
bakın. 
4 Bu konuda Hutchinson'a (1987,158-61, 285-90) bakın. 
120 

---

Nihayet milliyetçi hareketin son kullanılış şeklindeki an­
lamın milliyetçi ideoloji ile yakın ilişkisi vardır. Aslına bakılırsa 
onsuz milliyetçi hareket anlaşılamaz. O nedenle ikisini birlikte 
işleyeceğim ve bir yandan milliyetçi bir hareketin olmadığı 
yerde milliyetçi ideolojinin bulunabileceğini ve tartışılabi­
leceğini kabul ederken milliyetçiliği, hâl-i hazırda ya da po­