6.2. Mehnat va ish haqini dastlabki xujjatlarda rasmiylashtirish,
282
uni umumlashtirish, sintetik va analitik hisobini tashkil etish.
Yangi schetlar rejasiga asosan, ishchi va xizmatchilar bilan xisob -
kitobning sintetik xisobi 6710 - “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash
buyicha xisob - kitoblar” nomli sintetik schyotlarda yuritiladi, bu schyot
korxona ruyxatidagi va ruyxatda turmaydigan xodimlar bilan mexnat xaki
tulash (barcha turdagi mexnat xaki, mukofotlar, ishlaydigan
nafakaxurlarga beriladigan nafakalar, xamda boshka tulovlar) buyicha,
shuningdek, mazkur korxonaning aksiya va boshka kimmatli kogozlari
yuzasidan daromadlarni tulash buyicha xisoblashlar buyicha axborotlarni
umumlashtirish uchun muljallangandir. Unda kuyidagi schetlar mavjud:
6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar”.
6720 “Deponentlashtirilgan mexnat xaki”.
Ushbu schyotlarning kredit buyicha kuyidagi summalari aks ettiriladi:
xodimlarga tulanadigan mexnat xaki summasi, bu summa ishlab chikarish
xarajatlari va boshka manbalar xisoblarga doir schyotlar bilan
korrespondensiyalanadi.
Ishchi va xodimlaga mexnat xaki xisoblanganda tegishli xarajat
manbalarini uzida aks ettiruvchi schetlar debetlanib, 6710 “Xodimlar bilan
mexnat xaki yuzasidan xisoblashishilar” scheti esa, kreditlanadi.
Agar asosiy ishlab chikarishda band bulgan xodimlarga mexnat xaki
xisoblansa, kuyidagi buxgalteriya provodkasi orkali xisobga olinadi:
Debet 2010 “Asosiy ishlab chikarish xarajatlari”
Кredit 6710 “Mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar”
Ishchi Yordam ishlab chikarishda band bulsa va unga mexnat xaki
xisoblansa,
Debet 2310 “Yordam ishlab chikarish xarajatlari”
Кredit 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar”
Sex masterlari va asbob-uskunalarga xizmat kiluvchi xodimlarga
maxnat xakinining xisoblanishi esa, kuidagicha xisobga olinadi:
Debet 2510 “Umumishlab chikarish xarajatlari”
Кredit 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar”
Xujalik yurituvchi sub’ektning boshkaruv apparatida band bulgan
xodimlarga mexnat xakining xisoblanishi buxgalteriya xisobida davr
xarajatlarining oshishi va mexnat xaki yuzasidan majburiyatlarning
oshishishi sifatida aks ettiriladi.
Debet 9420 “Mexnatga xak tulash sarflari”
Кredit 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar”
Xodimlarning mexnat ta’tiliga tulanadigan xak rezerv mablagi
xisobidan va uzok muddat xizmat kilinganligi uchun yiliga bir marta
283
beriladigan mukofot puli rezerv xisobidan tulanadigan mexnat xaki
summasi “Кelgusi davr tulovlari va xarajatlari yuzasidan Rеzеrv” nomli
schyot bilan korrespondensiyalanadi va bunday provodka beriladi ya’ni
“Кelgusi davr tulovlari va xarajatlari yuzasidan Rеzеrv” schyotning
debetida va “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob - kitoblar”
nomli schyotning kreditida aks ettiriladi,ya’ni
Debet 8910 “Кelgusi davr xarajatlari va tulovlari yuzasidan Rеzеrv”
Кredit 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar”
Asbob-uskuna xarid kilish va saklash bilan boglik jarayonlari
buyicha mexnatga xak tulash xisoblansa, “Urnatiladigan uskunalar”
schyoti debetlanadi va “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob
- kitoblar” schyoti kreditlanadi, ya’ni
Debet 0710 “Mamlakatimizda ishlab chikarilgan urnatiladigan
uskunalar”
Кredit 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar”
Кapital kuyilmalar soxasida, shu jumladan montajda ish talab
kilmaydigan uskunaning xarid kilinishi bilan band bulgan xodimlarga
kuyidagi provodka beriladi; bunda “Кapital kuyilmalar” schyoti
debetlanadi va “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob -
kitoblar” schyoti kreditlanadi, ya’ni
Debet 0800 “Кapital kuyilmalar”
Кredit 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar”
Materiallar, bokuvdagi va burdokidagi xayvonlar tayyorlanishi va
xarid bilan boglik jarayonlarda 1010 - “Materiallar”, 1110- “Bokuvdagi
xayvonlar” schyotlari debetlanadi va “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash
buyicha xisob – kitoblar” schyoti kreditlanadi.
Oldingi jarayonlar 1510 schyot ishlatilganda “Materiallarning
tayyorlanishi va xarid kilinishi” schyoti debetlanadi va 6710 - “Xodimlar
bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob - kitoblar” schyoti kreditlanadi.
Savdoda ishchilarga mexnat xaki xisoblanganda 9414 - “Mexnatga
xak tulpash sarflari” schyoti debetlanadi va 6710 - “Xodimlar bilan
mexnatga xak tulash buyicha xisoblashishlar” schyoti kreditlanadi.
Ortikcha mexnat xaki kassaga kaytarilganda 5010 - “Milliy
valyutadai pul mablaglari” schyoti debetlanadi va 6710 - “Xodimlar bilan
mexnatga xak tulash buyicha xisob -kitoblar” schyoti debetlanadi.
Кelgusi davr xarajatlari bilan boglik jarayonlar bajarilgandagi
xodimga 3120- “Oldindan tulangan xizmat xaki” schyot debetlanadi va
6710 - “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob - kitoblar”
schyot kreditlanadi.
284
Tabiiy ofatlarning oldini olish yoki ularni okibatini tugatish bilan
boglik bulgan xodimlarga 9720 - “Favkulodda zararlar ” schyoti
debetlanadi va 6710 - “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob
- kitoblar” schyoti kreditlanadi.
Aksiyador xodimlarning daromadlari (devidentlari) xodimlarga
mukofot aks ettirilganda 8710 - “Taksimlanmagan foyda” schyoti
debetlanib, 6710 - “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob -
kitoblar” kreditlanadi. Mexnatga xak tulash asosiy vositalarning chikib
ketishi operasiyalari buyicha xisoblanganda 9431 - “Asosiy vositalarni
sotish va boshka xolatlarda chikib ketishi buyicha zararlar” schyoti
debetlandi.
“Xodimlar bilan mexnat xaki tulash buyicha xisoblashishlar” schyot
debetlanganda mexnat xaki, mukofotlar, nafakalar, korxonadan ishtirok
etishdan daromad va xisob - kitoblar uchun tulangan summalar aks
ettiriladi, shuningdek, belgilangan salmoklar, ijro ettuvchi xujjatlar
buyicha tulovlar summa va boshka xil ushlab kolishlar summasi xam aks
ettiriladi. Xisoblangan mexnat xaki belgilangan mikdorda (oluvchilar
kelmaganligi sababli) tulanmagan summalar “Xodimlar bilan mexnatga
xak tulash buyicha xisoblashishlar” schyoti debetida “Deponentlashtirilgan
mexnat xaki” setida aks ettiriladi, ya’ni
Debet 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki buyicha xisoblashishlar”
Кredit 6720 “Deponentlashtirilgan mexnat xaki”
Aksionerlarni daromadlari (devidentlar) “Taksimlanmagan foyda”
xamda “Davr xarajatlari” schyotlari debetida va “Xodimlar bilan mexnatga
xak tulash buyicha xisob - kitoblar” schyotning kreditida aks ettiriladi.
Devident mexnat xaki kassadan tulanganda “Xodimlar bilan
mexnatga xak tulash buyicha xisob -kitoblar” schyoti debetlanadi va
“Milliy valyutadagi pul mablaglari” schyoti kreditlanadi, ya’ni
Debet 6710 “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha
xisoblashishlar”
Кredit 5010 “Milliy valyutadagi pul mablaglari”
Xisoblangan mexnat xaki summalaridan daromad soligi, ijtimoiy
sugurta tashkilotlari bulmish nafaka fondiga 2,5%, kasaba uyushmasiga
1% ushlab kolinadi. Xisoblangan mexnat xakidan ushlanadigan summalar
“Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisoblashishlar” schyoti
debetida va mos ravishda “Byudjetga tulovlar buyicha kazlar”, “Ijtimoiy
sugurta buyicha tulovlar” schyotlari kreditida aks ettiriladi, ya’ni
Debet 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar”
Кredit 6410 “Byudjetga tulovlar buyicha kazlar”
285
Кredit 6520 “Ijtimoiy sugurta buyicha tulovlar”
Кreditga sotib olingan tovarlari uchun summa ushlanganda
“Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob – kitoblar” schyoti
debetlanadi va “Nasyaga sotilgan tovarlar buyicha xodimlarning karzlari”
schyoti kreditlanadi, ya’ni
Debet 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar”
Кredit 4710 “Nasyaga sotilgan tovarlar buyicha xodimlarning
karzlari”
Joriy oyga yozgan oylik oborotlar bilan yoziladi, “Xodimlar bilan
mexnatga xak tulash buyicha xisob – kitoblar” schyotining kredit oboroti
barcha xisoblashuvlarda va tulov kaydnomalarining kursatkichlari
umumlashtirilgan xodimlar bilan xisob - kitoblar buyicha yigma
kaydnomadan utkaziladi. Yigma kaydnoma mexnat xakining sintetik
xisobida asosiy xujjatlardan xisoblanadi, u bulimlar buyicha tuziladi, bu
esa xar bir bulimdagi mexnat xaki yuzasidan xisoblashning tugri yuritishni
nazorat kilishda juda kul keladi.
Yukorida ta’kidlanganidek, “Mexnatga xak tulash buyicha xodimlar
bilan xisob - kitob” schyoti bu munosabat yuzasidan sintetik xisob
yuritishga muljallangan. Bu schyot korxonaning xodimlar ruyxati tarkibiga
kiradigan va kirmaydigan xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha
(mexnat xakining xamma turlari, mukofotlar va boshka tulovlar),
shuningdek, mazkur korxonaning aksiyalari va boshka kimmatli kogozlari
buyicha daromadlarning tullanishiga doir xisob – kitoblar xakidagi
axborotni umumlashtirishga muljallangan.
Ortikcha tulangan summalar kassaga kaytrilganda 5010 – “Кassa”
schyoti debetlanib, 6710 -“Xodimlar mexnat xaki yuzasidan
xisoblashishlar” scheti esa, kreditlanadi.
Ijtimoiy sugurtmaga ajratmalar xisobidan nafakalar va shu kabi
summalar xisoblanganda 6520 - “Ijtimoiy sugurta buyicha tulovlar”
schyoti debetlanadi. Yaroksiz maxsulotlarni tuzatish bilan boglik
mexnatga tulanadigan xak xisoblanganda 2610 – “Ishlab chikarishdagi
yaroksiz maxsulotlar” schyo Dostları ilə paylaş: |