xarajatlarini ham ko’rsatish tavsiya qilingan. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar
tomonidan xo’jalik faoliyati natijasida oladigan daromadlarini hisobotga
quyidagi bo’limlar bo’yicha kiritish lozim:
mahsulot sotishdan olingan daromad;
asosiy faoliyati bo’yicha (muomala daromadlari) olingan daromadlar;
moliyaviy faoliyatidan olingan daromadlar;
favqulodda olingan daromadlar.
Sub’ektning ushbu xo’jalik faoliyati jarayonida sarflangan xarajatlari
ham quyidagicha guruhlashtiriladi:
mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga qo’shiladigan xarajatlar;
davr xarajatlari;
moliyaviy faoliyati bo’yicha sarflar;
favqulodda zaralar.
Buxgalteriya hisobining schyotlari rejasiga muvofiq sub’ektning
xo’jalik faoliyati natijalarini umumlashtirish uchun ya’ni foyda va zararlar
haqida ma’lumotlarni aks ettirish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
1998 yil 26 avgustdan «Moliyaviy natijalar to’g’risida hisobot» nomli
buxgalteriya hisobining milliy standartini qabul qilish natijasida moliyaviy
natijalar to’g’risida hisobotni tuzishda bir qancha o’zgarish va
qo’shimchalar kiritildi. Ushbu standartga
muvofiq moliyaviy natijalar
to’g’risidagi hisobot bir nechta bo’limlardan tashkil topgan:
mahsulot (ish, xizmat)larni realizasiya qilish natijasi;
muomala faoliyatining natijasi;
moliyaviy faoliyatining natijasi;
umumxo’jalik faoliyatining natijasi;
favqulodda olingan foydalar va ko’rilgan zararlar.
Hisobot davrida sof foyda xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatiga baho
beradigan muhim ko’rsatkichdir. Chunki ushbu ko’rsatkich xo’jalik
yurituvchi sub’ektning menejeri va tashqi foydalanuvchilarning diqqat
e’tiborida bo’ladi. Ushbu ko’rsatkich moliyaviy natijalar to’g’risidagi
hisobotning yakunlovchi va jamlovchi ko’rsatkichi hisoblanadi.
Joriy hisobot yilida olingan sof foydaning qanday tartibda kelishi va
hisoblanishi tegishli standartda aniq va to’liq yoritilgan.
Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotning yangi shaklini ilgarigi
shakliga nisbatan o’zgarishiga quyidagi shart-sharoitlar o’z ta’sirini
o’tkazadi:
bozor iqtisodi sharoitida moliyaviy hisobot ma’lumotlaridan
foydalanuvchilarning yangi turlarining paydo bo’lishi, eng avvalo
aksiyadorlar, va boshqa investorlar;
385
xo’jalik yurituvchi sub’ekt menejerlarining axborotlarga bo’lgan
yangi talablarining tug’ilishi;
moliya bozorining asosiy talablariga va sub’ektni
boshqarish
zaruriyati talabalariga javob beradigan moliyaviy natijalar to’g’risidagi
hisobot tarkibini aniq ishlab chiqish zaruriyatining tug’ilishi va hokazolar.
Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotning yangi shaklini joriy qilish
natijasida quyidagi muhim o’zgarishlar kiritildi:
realizasiya qilingan mahsulot (ish, xizmat)ning tannarxiga faqatgina
ushbu mahsulot (ish, xizmat)ni ishlab chiqarish bilan bog’liq xarajatlar
qo’shiladi, boshqa xarajatlar davr xarajatlari sifatida muomala sarflarining
moddalari bo’yicha aks ettiriladi;
ilgarigi xo’jalik yurituvchi sub’ekt ixtiyorida qoldirilgan foyda
hisobidan qoplanadigan xarajat moddalari hozirda sub’ektning soliqqa
tortiladigan asos summasidan chegirilmaydigan
xarajatlar moddasi deb
qaraladi (qonun xujjatlarida ko’rsatilgan, xodimlarga o’rnatilgan
me’yordan ortiqcha to’langan to’lovlar, moddiy qiymatliklarning tabiiy
kamayish me’yoridan ortiqcha buzilishi va kamayishi va belgilangan
me’yoridan ortiqcha boshqa to’lovlar).
Sub’ektning moliya-xo’jalik faoliyatiga baho berish va yakuniy
moliyaviy natijani aniqlash uchun 9910-"Yakuniy moliyaviy natijalar"
schyoti qo’llaniladi. Ushbu schyotda xo’jalik
faoliyatining moliyaviy
natijasi olingan jamiki daromadlar va sarflarni taqqoslash natijasida qoldiq
sifatida aks ettiriladi. Ushbu schyotning debet tomonida hamma sarflar va
zararlar, kredit tomonida esa jamiki olingan daromadlar va foydalar qayd
qilinadi. Natijada kredit tomonida qoldiq qolsa, sub’ekt foyda olgan, debet
tomonida saldo qolsa sub’ekt hisobot davrini zarar bilan yakunlagan
hisoblanadi. Ushbu sintetik schyotda hisobot davrining boshidan
oxirigacha olingan daromadlar va foydalar, ko’rilgan zararlar, ya’ni
9910-«Yakuniy moliyaviy natija» schyoti daromadlar olish, yoki zarar
ko’rish jarayonining harakatini yoritadi.
9910-«Yakuniy moliyaviy natija» sintetik schyoti: - buxgalteriya
balansida tenglashtiruvchi
rolni bajaradi; - daromadlar va sarflar
to’g’risida ma’lumot beradi; - mulk egalari o’rtasida olingan daromadlarni
taqsimlash masalasini echadi; - olinadigan dividend darajasini aniqlaydi;
daromadlar va sarflarning darajasi to’g’risida aniq ma’lumotlar
beradi;
samaradorlik (rentabellik) ko’rsatkichlari bo’yicha umumlashtirilgan
va soddalashtirilgan ma’lumotlarni olishga yordam beradi;
386
ushbu moliyaviy natijalarning darajasini, egallash darajasini, egallash
omillarini ko’rsatadi;
xo’jalik yurituvchi sub’ektning daromadi va sarflarining
barqarorligini yoritadi va hokazo.
Dostları ilə paylaş: