va likvidlikni ta’minlashga qaratilishini talab qiladi. Foydalilik investisiya
qilinadigan kapitalni ishga jalb qilish va ushlab qolish uchun zarur bo’lgan
foydani etarli darajada ishlab topish qobiliyatini anglatadi. Likvidlik esa
korxona yoki tashkilotlarning o’z qarzlarini to’lay
olish yoki boshqa
majburiyatlarini o’z vaqtida bajara olish imkoniyatlarini anglatadi.
Bevosita (to’g’ridan-to’g’ri) moliyaviy manfaatdor bo’lgan
foydalanuvchilar investorlar haqiqiy investorga aylanadigan hozirgi paytda
va kelgusida shaxs va tashkilotlardan iborat bo’lib, ular sub’ektning
moliya hisobotlarini tahlil qilib, kompaniyaning «Кelgusidagi moliyaviy
istiqbollari qanday, unga mablag’larni qo’yishga arziydimi yoki yo’qmiq»
kabi savollarni echishga harakat qiladilar. Кreditorlar sub’ektning
foizlarini to’lashga va o’z vaqtida qarzlarini uzishga etarli mablag’larining
borligini aniqlashga harakat qiladilar.
Egri (bilvosita) moliyaviy manfaatdor bo’lgan foydalanuvchilar har
xil davlat xizmatchilari va jamoat guruhlaridan iborat bo’lib, ular so’nggi
paytda buxgalteriya hisobi axborotlaridan foylanuvchilarni tashkil
qilmoqda.
Tashqi foydalanuvchilarni asosan quyidagi ko’rsatkichlar qiziqtiradi:
1.
Sub’ektning aktivlari va passivlarining tarkibi;
2.
Sub’ektning likvidligi;
3.
O’zining va jalb
qilingan kapitalning hissasi;
4.
Aktivlarning aylanish tezligi;
5.
Barcha aktivlar va realizasiya qilingan mahsulotning rentabellik
darajasi;
6.
Sub’ektning ixtiyorida qoladigan sof foyda;
7.
To’langan dividendlarning hissasi (agar aksiyadorlik
kompaniyasi bo’lsa).
Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlaridan birida buxgalteriya
hisobi va hisobotning ma’lumotlari undan foydalanuvchilarning talablariga
moslangan va tushunarli bo’lishligi, agar ular ma’lumotlarni
tushuna
olmasalar buxgalteriya xodimlari og’zaki yoki xat bilan tushuntirib berishlari
lozimligi ta’kidlangan. Mamlakatimizning bozor iqtisodiyotiga o’tishi
munosabati bilan unga xos bo’lgan yangi iqtisodiy tushunchalar,
mulkchilikning yangi turlari va ilgari bizga tanish bo’lmagan yangi
iqtisodiy hodisalar hayotimizga kirib keldi. Masalan,
bozor iqtisodiyoti
sharoitidagi mulkchilikning yangi turlari bo’lgan xususiy, shaxsiy, jamoa,
aksiyadorlik, shirkat va boshqa shu kabi tashkilotlarning yuzaga kelishi,
xo’jalikni yuritishdagi har xil tavakkalchiliklar va bekorliklar, jumladan
xaridorning pul o’tkazmay qo’yishi, mahsulot iste’molchilarining topilmay
17
qolinishi, narxlarning keskin o’zgarib ketishi va hokazolarga duch kelishi
mumkin. Bundan tashqari, buxgalteriya hisobida qimmatbaho qog’ozlarga
investisiyalar qilish, o’z aksiyalarini chiqarish va sotish, valyuta va
harakatsiz mulklarga doir muomalalar, dividendlar olish va to’lash kabi
bizga ilgari tanish bo’lmagan yangi turdagi xodisalar yuzaga keladi.
Mana shu yangi hodisalar va hisob ob’ektlarini hisobga olib, ularga
to’g’ri talqin berish uchun buxgalteriya hisobi shu ma’lumotlarni yig’ish,
ishlash, umumlashtirishning samarali tizimiga ega bo’lishligi kerak.
Bundan tashqari, hisobot davri uchun tuziladigan hisobot shakllarining
soni, ulardagi ko’rsatkichlar ancha qisqartirilib, kapital bozorini rivojlanti-
rish,
xususiylashtirish, ichki va tashqi investisiyalar oqimini oshirish,
xususiy sektor faoliyatining samaradorligini baholash uchun ishonchli
axborot asosini yaratish imkonini bermoqda.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida buxgalteriya
hisobining axborotidan
asosiy foydalanuvchilarning manfaatini quyidagi tarzda ifodalash mumkin:
Dostları ilə paylaş: