sarflar «Bino» schyotining debetida aks ettiriladi. Odatdagi xarajatlarga
joriy ta’mirlash, xizmat ko’rsatish, moylash, tozalash, qarab turish
to’lovlari, ya’ni uskunani ishchi holatida ushlab turish uchun zarur bo’lgan
xarajatlar kiradi.
Aktivlarni qurish jarayonida qarz bo’yicha foizlarining kapitalizasiyasi.
Binolarni qurish jarayonida qarzlar bo’yicha hisoblangan foizlar ba’zi
hollarda kapitallashtiriladi. Foizlarni kapitallashtirish
murakkab va
qarama-qarshi bo’lgan muammo hisoblanadi. Esda tutish kerakki, montaj
qilinmaydigan (yig’ilmaydigan) aktivni sotib olishda, foydalanilgan qarz
majburiyati bo’yicha foizlar kapitallashtirilmaydi, chunki bunday aktiv
tayinlanish shakliga ega bo’lgan holatdadir. Bu holda foizlar moliyaviy
xarajatlarni ifodalaydi va sotib olingan aktiv bo’yicha
iqtisodiy
manfaatning ortishiga olib kelmaydi. Sotib olingan aktivlar shu zaxoti
daromad keltiruvchi ishga jalb qilinib, sotib olish uchun ishlatilgan
mablag’lar bo’yicha foizlar bilan taqqoslanadi.
Aksincha, aktivlarni ko’rish jarayonida paydo bo’lgan foizlarni to’lash
xarajatlarini ko’pchilik iqtisodchilar aktivni ishga tayyorlash uchun zarur
bo’lgan xarajatlar sifatida qaraydilar. Shu nuqtai nazardan, aktiv, uni ishga
tushirish ishlari tugamagunicha daromad keltira olmaydi, shuning uchun
aktivning yaratilishi jarayonida hisoblangan
foizlarni kapitallashtirish
zarur. Кapitallashtirilgan foizlar keyinchalik amortizasiya summasining
bir qismi sifatida hisobdan chiqariladi.
Haqiqiy foiz xarajatlarini kapitallashtirish to’g’risidagi tortishuvlarga
qaramay alternativ xarajatlar vositalarni o’zining kuchlari bilan qurish
uchun mablag’lardan foydalanish natijasida yuzaga keladi. Ba’zi bir
buxgalterlar isbotlaydilarki, agarda ushbu mablag’larning manbalari qarz
bo’lmasdan ta’sischilarning ulush mablag’lari bo’lsa, unda taalluqli
bo’lgan foiz stavkasi, aniqrog’i taxmin qilinayotgani, har holda haqiqiy
foizlar qiymatini loyixaga o’tkazishda foydalaniladi.
Har qanday
moliyalashtirish, ularning tasdig’igacha, xarajatlar deb tushuniladi.
Кommunal xizmatlarini bajaruvchi sub’ektlar an’anaviy holda qurilish
jarayonlaridagi foizlarni kapitallashtiradilar. Agarda, qurilishga taalluqli
foizlar joriy xarajatlar sifatida hisobga olinsa, kommunal xizmatining
iste’molchilari qo’shimcha xarajatlarni qoplash uchun yuqoriroq to’lov
to’lashadi.
Haqiqatdan ham, bugungi iste’molchilar kelgusi
iste’molchilarga foyda keltiradigan uskunalarni moliyalashtiradilar.
Qurilayotgan aktivlarning tannarxiga foizlarni (haqiqiysini ham, qo’shib
yozilganlarini ham) qo’shib, (shunday yo’l bilan kelgusidagi amortizasiya
ajratmalarini oshiradilar) aktivlardan foydalanishdan manfaat oladigan
197
kelajakdagi iste’molchilar, bu aktivlar yaratilganida yig’ilgan foizlarni va
mos kommunal xizmatlarini ham to’laydilar.
Foizlarni kapitallashtirishning asosiy sababi shundan iboratki, qurilish
jarayonida foizlar aktivni foydalanish holatiga keltirish uchun zarur
bo’lgan xarajatlarning turlaridan biri bo’lib hisoblanadi. Shuning uchun
kapitallashtirilgan foizlar aktivning boshlang’ich
qiymatining bir qismi
hisoblanadi. Qurilish jarayonida, foizlar kapitalizasiyasining mavjud
bo’lmasligi, qurilish davrida daromadning noto’g’ri oshib ketishiga va
kelgusi davrlarda amortizasiya ajratmalarining
kamayishi natijasida
daromadning oshishiga olib kelar edi.
Foydalanishga topshirilgan asosiy vositalar ma’lum tartib va qoidaga
ko’ra sub’ektning rahbarining buyrug’i bilan tayinlangan komissiya
tomonidan qabul qilib olinadi. Кomissiya tarkibi odatda bosh mexanik,
qurilish bo’yicha mutaxassis, texnika bo’limining vakili,
xavfsizlik
texnikasi bo’yicha muhandis, buxgalteriya xodimi va ob’ektni qabul
qiluvchi sex yoki bo’limning boshlig’idan iborat bo’ladi.
Dostları ilə paylaş: