yuqoriroq darajada uzaytira olmaydi, ular joriy hisoblanadi va paydo
bo’lgan davrning tegishli xarajatlarining moddasiga kiritiladi. Bundan
tashqari, odatda kompaniyalar ushbu vositalarni xarid qilib olganidan
keyin paydo bo’ladigan xarajatlar belgilangan
va tasdiqlangan summa
(smeta)dan oshmagan hollarda xarajatlarning hisobi siyosatini qo’llaydilar.
Bunday siyosat moddiy chegaralanishlar bo’lganida qo’llaniladi. Agarda
ushbu xarajatlar birmuncha barqaror bo’lgan sharoitda bu siyosat
shuningdek moddiy xarajatlarga nisbatan qo’llanilishi mumkin,.
Avariya, e’tiborsizlik, sovuqqonlik, zararkunandalik qilish, o’g’irlik
natijasida paydo bo’lgan xarajatlar zararlarga olib boriladi.
Asosiy
vositalarni xarid qilgandan so’ng paydo bo’ladigan ushbu xarajatlar, to’rtta
asosiy turlarga bo’linadi:
1.
Ishchi holatida saqlab turish va joriy ta’mirlash;
2.
Yaxshilash (mukammallashtirish);
3.
Qo’shimchalar kiritish (kengaytirish);
4.
Qayta ko’rish va boshqarish.
Saqlab turish va joriy ta’mirlash xarajatlari.
Ishchi holatda saqlab turish xarajatlariga moylash, tozalash, tartibga
solish, bo’yashdan iborat bo’lib – bularning hammasi uskunani ishchi
holatida saqlab turishning ajralmas qismi hisoblanadi. Joriy ta’mirlash
xarajatlari
ehtiyot qismlarning sarflari, profilaktika va ta’mirlash ishlari
bilan bog’liq xarajatlardan iborat. Bunday turdagi ta’mirlashga zaruriyat
tez-tez paydo bo’ladi va jiddiy xarajatlarni talab qiladi.
Joriy ta’mirlash va ishchi holatida saqlab turish xarajatlari joriy
xarajatlar hisoblanadi. Ularni hisoblashda ikki usuldan foydalaniladi:
1.
Paydo bo’lishi bo’yicha hisobga olish usuli
. Paydo bo’lishi bo’yicha
hisobga olish usuli saqlab turish va ta’mirlash uchun zarur bo’lgan
xarajatlarni, ularga zaruriyat paydo bo’lganda hisobga olishni va
xarajatlarni butun davr davomida bir tekisda taqismlashni nazarda tutadi.
Ammo, ma’lum bir vaziyatlarda har yillik ta’mirlash
va saqlab turish
xarajatlari, yoki bir vaqtga, yoki juda qisqa vaqt oralig’iga to’g’ri keladi.
Bu usuldan foydalanilganda, uskunani saqlab turish uchun barcha yillik
xarajatlar asosiy vositaning shikastlanishi holati yuz bergan ma’lum bir
vaqt oralig’iga to’g’ri keladi.
2.
Taqsimlash usuli
. Bu yondoshish ta’mirlash va saqlab turish
xarajatlarining taxminiy hajmlariga asoslanadi. Bu usuldan foydalanish,
joriy ta’mirlashning tizimli xususiyatiga asoslanadi.
Bu usuldan
foydalanish, joriy ta’mirlash tizimli xususiyatga ega bo’lgan va hajmi
bo’yicha u ahamiyatli bo’lganda tavsiya qilinadi. Bu usuldan
211
foydalanilganda joriy yilda kutilayotgan ta’mirlash uchun taxmin
qilinayotgan xarajatlarning miqdori umumiy baholanib (smetasi tuzilib)
so’ngra vaqt yoki ishlab chiqarishning hajmi asosida, vaziyatdan kelib
chiqqan holda, taqismlanadi. Asos bo’lib vaqt xizmat qilgan holda, har bir
oraliq davr uchun ta’mirlash va ishchi holatda saqlab turish xarajatlarining
taalluqli bo’lgan summasi aniqlanadi, taxmin qilinayotgan summa uchun
asosiy vositalar schyotida kontrschyot ochiladi. Joriy ta’mirlash va saqlab
turishning haqiqiy xarajatlari kontrschyotda aks ettiriladi.
Rekonstruksiya asosiy vositalarning ishchi potensialini oshirish uchun
zarur bo’lgan ma’lum bir xarajatlarni talab qiladi. Rekonstruksiya
mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirish,
tannarxni pasaytirish, xizmat
muddatini uzaytirish, mahsulotning sifatini yaxshilash uchun amalga
oshiriladi. Uskunaning ishchi holatini saqlab turish xarajatlari
rekonstruksiya emas, balkim ta’mirlashga taalluqlidir.
Rekonstruksiya o’z ichiga uskunaning
bosh komponentini mutlaqo
yangi komponent bilan almashtirish jarayonini oladi. Masalan, eski tunuka
tomni yangisiga, olovga chidamli cherepisaga almashtirish, kemaga
yanada quvvatliroq dvigatelni o’rnatish, binoning elektr tizimini tubdan
o’zgartirish va hokazolar.
Rekonstruksiyaning zaruratiga olib keluvchi holatlar quyidagilardir:
1.
Dostları ilə paylaş: