6 ona tili javobi docx

Nima qilmoq?, nima bo‘lmoq? so‘roqlariga javob bo‘lib, shaxs yoki narsalarning
harakat, holatini ifodalagan so‘z turkumi fe’l deyiladi.
Fe’llardan anglashilgan harakat va holat ma’lum shaxs yoki narsa tomonidan
bajariladi. Ana shu shaxs yoki narsa harakatning bajaruvchisi sanaladi.
Fe’llar nimani atab kelishiga ko‘ra harakat fe’llari va holat fe’llariga bo‘linadi.
Shaxs va narsalarning jismoniy faoliyati natijasida ro‘y bergan harakatni
bildiruvchi fe’llar harakat fe’llari hisoblanadi. Shaxslarning ichki kechinmalari va
narsa-larning bir holatdan ikkinchi holatga o‘tish jarayonini ifodalovchi fe’llar esa
holat fe’llari sanaladi.
Tushum kelishigidagi so‘zlar bilan bog‘lanadigan fe’llar o‘timli fe’llar, bunday
xususiyatga ega bo‘lmagan fe’llar o‘timsiz fe’llar sanaladi.
KIMNI / NIMANI so’zlarini fe’lga qo’shib o’qilsa o’timli, qo’shib aytib
bo’lmasa o’timsiz bo’ladi:
Kimni / nimani o’qidi/yozdi/topdi
-
o’timli
Kimni/ nimani yugurdi/kuldi/uxladi
-
o’timsiz

---

5
Bajaruvchining harakat va holat jarayonida qay darajada ishtirok etishini
bildiruvchi fe’l shakllari nisbat shakllari sanaladi. Masalan, supurdi fe’lida
supurish harakatini bajaruvchi shaxs aniq, supurildi fe’lida noaniq, supurishdi
fe’lida birdan ortiq, supurtirdi fe’lida esa harakat boshqa shaxs vositasida
bajarilgani ifodalangan.
Nisbat shakllari fe’lning asos qismidan keyin qo‘shiladi. Fe’l 5 ta nisbat shakliga
ega: 1) aniq nisbat; 2) o‘zlik nisbati; 3) orttirma nisbat;
4) majhul nisbat; 5) birgalik nisbati.
Bajaruvchisi aniq bo‘lgan harakat yoki holatni bildirgan fe’l shakli aniq nisbat
deyiladi. Aniq nisbatning qo’shimchasi yo’q.
Bajaruvchining o‘zi ustida amalga oshadigan harakat yoki holatni ifodalaydigan
fe’l shakli o‘zlik nisbati deyiladi. O‘zlik nisbati shakli fe’l asosiga -(i)n, -(i)l
qo‘shimchalarining qo‘shilishi bilan hosil bo‘ladi.
Unli bilan tugagan fe’l asosiga o‘zlik nisbatining -n yoki –l, undosh bilan tugagan
fe’l asosiga esa -in yoki -il qo‘shimchalari qo‘shiladi.
Bajaruvchisi noma’lum bo‘lgan harakat yoki holatni ifodalovchi fe’l shakli
majhul nisbat deyiladi. Majhul nisbat shakli unli bilan tugagan fe’l asosiga -n, -l;
undosh bilan tugagan fe’l asosiga esa -in, -il qo‘shimchalarini qo‘shish bilan hosil
qilinadi. O‘zlik va majhul nisbat shakllari aynan bir xil, lekin ular harakat yoki
holatning bajaruvchisi nuqtayi nazaridan farq qiladi. O‘zlik nisbatida harakat-
holat bajaruvchining o‘zi ustida amalga oshadi, majhul nisbatda esa bajaruvchi