Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi Metodik Şurasının

 
3.Dilin analiz və sintez proseslərinin pozulması ilə şərtlənmiş 
disqrafiya 
Disqrafiyanın bu növündə dilin analiz və sintez prosesləri: 
cümlənin sözlərə parçalanması, fonematik və heca təhlil və tərkibi 
pozulmuĢ olur. Dilin analiz və sintezinin inkiĢafsızlığı yazıda sözlərin 
və cümlənin quruluĢunun təhrif olunmasında özünü göstərir. Dilin 
təhlilinin ən mürəkkəb forması fonematik təhlildir. Bunun nəticəsində 
sözün səs-hərf quruluĢu daha çox təhrifə məruz qalır.
Bu növdə ən çox yayılmıĢ qüsurlar bunlardır: samit 
birləĢmələrində onlardan birinin buraxılması (ploa-lov; məktəb-iətəb, 
dəftər-dəfər və s.) saitlərin buraxılması (piĢik-pĢik; çörək-çrək; küçə-kçə 
və s.) hərflərin əlavə olunması (almıĢam-alamıĢam) və yerdəyiĢməsi 
(danıĢmaq-danĢmaq), burada hecaların buraxılması, yerdəyiĢməsi 
(stəkan-katan, paltar-partal, çarpayı-çarapayı). UĢaqlarda düzgün yazı 
vərdiĢlərini yaratmaq üçün onda fonematik təhlili xarici planda deyil, 
daxili təsəvvürlərlə formalaĢdırmaq vacibdir.
4.Aqrammatik disqrafiya 

---

124 
 
Bu yazı qüsuru nitqin qrammatik quruluĢunun: morfoloji və 
sintaktik ümumiləĢdirmə proseslərinin inkiĢafsızlığı ilə Ģərtlənir. 
Disqrafiyanın bu növü özünü söz birləĢməsi, cümlə və mətndə göstərir 
və daha geniĢ əlaməti komplekslərin tərkib hissəsi leksik-qrammatik 
inkiĢafsızlıq kimi dizartriyalı, alaliyalı və əqli cəhətdən geri qalan 
uĢaqlarda müĢahidə edilir. 
UĢaqların əlaqəli yazılı nitqində cümlələr arasında məntiqi və dil 
əlaqələrinin qurulmasında böyük çətinliklər üzə çıxır. yazıda cümlələrin 
ardıcıllığı təsvir edilən hadisələrin ardıcıllığı ilə həmiĢə uyğünluq təĢkil 
etmir. Bu zaman ayrı-ayrı cümlələr arasında məna və əlaqə pozulmuĢ 
olur.
Cümlə səviyyəsində yazıda özünü göstərən aqrommatizm sözün 
morfoloji quruluĢunun təhrifində, qrammatik Ģəkilçilərin (hal, Ģəxs, 
zaman) düzgün iĢlənməsində nitqin sintaktik cəhətdən təĢkili, cümlədə 
sözlərin ardıcıllığının pozulmasında müĢahidə edilir.