Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi Metodik Şurasının
Yüklə 1,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azyaşlı uşaqda sosial və emosional inkişaf
|
144 SOSİAL VƏ EMOSİONAL İNKİŞAFIN SADƏLƏŞDİRİLMƏSİ Fəslin məzmunu AzyaĢlı uĢaqda sosial və emosional inkiĢaf Müəllim sosial və emosional inkiĢafın stimulvericisi kimi Qüsurlu uĢaqda sosial və emosional inkiĢaf Sosial və emosional inkiĢafı sadələĢdirən təlim fəaliyyətləri Azyaşlı uşaqda sosial və emosional inkişaf Bütün inkiĢaf sahələri kimi uĢaqda sosial və emosional inkiĢaf da müvafiq mərhələ və ardıcıllıqla meydana gəlir, ancaq bu mərhələlər hər bir Ģəxsdə fərdi Ģəkildə meydana çıxır. Emosional və sosial vərdiĢlərin sağlamlıq baxımından inkiĢafı uĢağın qabiliyyətlərindən asılı olsa da, uĢaqla onu əhatə edən Ģəxslər arasındakı münasibətlərdən əhəmiyyətli dərəcə asılı olur. UĢaq həyata qədəm qoyduğu ilk andan etibarən bütün həyatı boyu ona lazım olan vərdiĢləri öyrənməyə baĢlayır. UĢağın fərdi ehtiyaclarına kömək göstəriləndə, uĢağın xronoloji yaĢ həddinə daxil olmasından əvvəl və sonrakı inkiĢafını nəzərdən keçirmək lazımdır. Qüsurlu uĢaqlar üçün hər bir belə nəzərdən keçirmə bu uĢağın yetkinlik yaĢında olmadığına görə daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. Erkən emosional və sosial-inkiĢaf mərhələsi Emosional inkiĢafın ən ilkin mərhələsində uĢaqda yaĢadığı inam və bağlılıq hissi formalaĢır. Belə bir bağlılıba əminlik uĢaq üçün müvafiq mərhələ daxilində sərbəst hərəkət etmək və inkiĢaf etmək imkanını yaradır. AzyaĢlı uĢağın özünü hissetmə qabiliyyəti inkiĢaf etdikcə, o, öz dünyasını yenidən kəĢf edir. Belə kəĢflərin sayı artdıqca, o, daha da müstəqilləĢir və bu da öz növbəsində onun təxəyyülünü və yaradıcılıq potensialını artırır. ĠnkiĢaf nəzəriyyəçisi olan Erik Erikson körpə uĢağın sağlamlıq baxımından inkiĢafı üçün lazım olan fizioloji inkiĢafın üç mərhələsini ayırır: Ġnam hissinin inkiĢafı, müstəqillik hissinin inkiĢafı və təĢəbbüs hissinin inkiĢafı (Kuk. Tesye və Kleyn, 1996). Körpə uĢağın ilkin fəaliyyətləri reflektiv və instiktiv xarakter daĢıyır: yapıĢma, sıxma və iməkləmə. UĢağın qavrama və fiziki yetkinləĢmə qabiliyyəti artdıqca o, gülümsəməyə, qığıldamağa və jestlər vasitəsilə diqqəti cəlb etməyə çalıĢır. YetkinləĢmə prosesi inkiĢaf etdikcə, körpə uĢaq hərəkət edir, danıĢır və digər insanların diqqətini özünə cəlb edir. UĢaq hələ məktəbə getməzdən əvvəl ən müxtəlif 145 hərəkətləri icra etdiyinə görə onun digər uĢaqlar, yaĢlılar və ətraf aləmlə qarĢılıqlı münasibətləri böyüyüb geniĢlənir və bütün hərəkətlər oynadığı oyunlar vasitəsilə nümayiĢ etdirilir. Məktəbəqədərki illər sosial vərdiĢ və davranıĢın inkiĢafı üçün optimal vaxt hesab olunur. Məktəbəqədərki illər ərzində təkrarlanan münasibətlər və təcrübə vasitəsilə uĢaq özünü tanıma və özünə inanma hissini fərqləndirdiyini nümayiĢ etdirir. Məktəbəqədərki illər ərzində tipik sosial və emosional inkiĢafa bir çox vərdiĢlər və davranıĢlar daxildir. UĢaq öyrənir ki, o, oğlan, yaxud qızdır və o, xüsusi ənənə və mühitə malik olan bir ailənin üzvüdür. Elə bu zaman uĢaq özünənəzarət vərdiĢlərini əxz edir: qərarlaĢmıĢ qaydalara əməl etmək və müvafiq üsullar vasitəsilə emosiyalarını ifadə etməyə baĢlamaq. Kiçik saylı uĢaq cəmiyyətinin içində o, sosial davranıĢın rudimentar vərdiĢlərini, məsələn özünün və digər uĢaqların hisslərindən xəbərdar olmaq, müxtəliflikləri baĢa düĢmək və onlara hörmət etmək, məsuliyyət daĢımaq, digər Ģəxslərə yardım göstərmək və s. vərdiĢləri öyrənir. Yüklə 1,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|