Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi Metodik Şurasının

Ünsiyyətin əhəmiyyəti 
AĢağıdakı göstəriĢlərdən istifadə edən müəllimlər sinifdə ən yaxĢı 
ünsiyyətçi rolunu oynayacaqdır.
 Faydalı dinləyici olmaq. Kampleks proses olan qulaq dinləmə 
dəqiq məlumatın toplanılması üçün ilkin vasitədir. Qulaq asma 
danıĢanla əlaqə yaratmağa kömək edir. yaĢlı Ģəxs uĢağın nə dediyini, 
baĢa düĢdüyünü nümayiĢ etdirmək istəyəndə, uĢaq ona bir köməkçi kimi 
inanır və etibar edir. alternativ Ģəkildə bu, uĢağın müvafiq qayğı və 
problemlərinə cavab vermək deməkdir.
 Fəal dinləyici olmaq. UĢağın nə dediyini, hətta o, baĢa 
düĢməkdə çətinlik çəkdikdə belə, anlamağa səmimi Ģəkildə cəhd et. Elə 
bir mövqe seçməlisiniz ki, guya uĢağın səviyyəsindəsiniz, ona diqqətlə 
qulaq asırsınız və müxtəlif jest və hərəkətlərlə fikrinizi ona çatdırmağa 
cəhd göstərirsiniz (məsələn, qaĢların qaldırılması, gülümsəmə, qulağın 
uĢağa tərəf çevrilməsi). DanıĢığa ara verin və uĢağın danıĢmasına Ģərait 
yaradın. UĢaq danıĢmağa baĢlayanda, onu baĢını yırğalamaqla 
həvəsləndir.
 Aydın şəkildə və anlaşıqlı danış. Üç, yaxud dörd sözdən ibarət 
qısa cümlələr iĢlət. Hərəkətin və əĢyaların mayasını təsvir edən açar 
sözləri tez-tez təkrar et. UĢağı maraqlandırmaq və cavab verməyə 
həvəslədirmək məqsədi daĢıyan üz mfadələrinin iĢlədilməsi. UĢağın 
anlam 
dərəcəsi və danıĢıq qabiliyyəti artdıqca, cümlələri 
mürəkkəbləĢdirə bilərsən və bu zaman sən əvvəllər yol verdiyin 
təkrarları aradan qaldıra bilərsən.
 Açar sözlükdən istifadə edilməsi. Açar sözlər uĢağın daim 
iĢlətdiyi gündəlik sözlərdir. UĢağın söz baqajının nədən ibarət 
olmasından xəbərdar ol. VaxtaĢırı olaraq buraya yeni sözlərin əlavə 
edilməsi qayğısına qal. UĢaq sözləri yada salmaqda çətinlik çəkdikdə, 
unudulan sözləri yada salmaqla, müvafiq hadisələri təsvir et. 
 Danışığa fasilə verilməsi. Cümlə düzəldərkən istrahət elə və 
özünü sərbəst tut. DanıĢmaq üçün uĢağa vaxt ver. DanıĢığa davam 
etməzdən əvvəl ürəyində beĢə qədər say.
 Ordan-burdan danış. KeçmiĢə ekskurs, yaxud dərhal sonra 
gələcək barədə danıĢmaq, uĢağı çaĢdıra bilər. Buna görə də danıĢığı cəld 

---

164 
tamamla. UĢağın bilavasitə məĢğul olduğu təcrübə barədə fikir 
mübadiləsi apar
 UĢaqların ünsiyyət təĢəbbüsü haqqında məlumata malik olmaq. 
Qeyri-verbal, yəni jestlərlə baĢ tutan ünsiyyət üçün Ģərait yarat – göz-
qaĢ iĢarəsi, əl ilə göstərmə, çiyin çəkilməsi, səs çıxarma, söz demə. 
DanıĢıq ünsiyyətinə ehtiyac yüksəkdirsə, uĢaqlar ya özlərini lazımi 
Ģəkildə aparmayacaqlar, ya da danıĢmayacaqlar. Onlara qarĢı isti və 
müsbət, yəni rəğbətli münasibətdə ol: hər bir uĢağın ünsiyyət qurma 
səviyyəsini dəyərləndir.
 Özünün danışma ehtiyacına sual vermə ehtiyacını 
məhdudlaşdır. UĢağın ünsiyyət qurma təĢəbbüsünə Ģərait yaratmaq 
məqsədilə onunla söhbət zamanı tez-tez pauza ver və öz növbəni gözlə. 
Uzun cümlələri lazım gəldikdə qısa formaya sal, ancaq heç bir halda 
onların məzmununa xələl gəlməsin. UĢaqların bəziləri danıĢanda, çox 
ifadə etmək istəyirlər, ancaq uzun cümləlrin dazilinə bu məzmunu 
müvafiq Ģəkildə yerləĢdirə bilmirlər. Sual vermə prosesinndə bütün bu 
faktları nəzərə al: həm sənin özünçün, həm də uĢağa aydın olan məsələ 
barədə uĢaba sual vermə. Öz fikirlərini ifadə etməkkdə çətinlik çəkən 
uĢaq üçün müəllim, sual seçəndə xüsusi taktikaya malik olmalıdır: o, elə 
etməlidir ki, dərhal ünsiyyətə körpü atılsın.
 Yadda saxla ki, azyaşlı uşaqlar üçün suallara cavab vermək 
bəzən çox çətin olur. Bir çox uĢaqlar üçün kim, nə, nəyə göpə, nə vaxt, 
harada və nə zaman tipli suallara cavab vermək xüsusi çətinlik yaradır. 
Məsələ həll edəndən, uĢağın üzərinə suallar yağdırmağı məhdudlaĢdır. 
Bir-birinin dalınca verilən suallar heç də ünsiyyət mənası daĢımır.

Sinfindəki mövcud ünsiyyət imkanlarını nəzərdən keçir. Sinif 
yoldaĢları bir-birlərini dinləyirlərmi? UĢaqlar danıĢmaq təĢəbbüsündə 
bulunurlarmı? DanıĢanda onlar bir-birlərini gözləyirmi? Seçilən 
mövzular bir neçə dəqiqəliyə, yoxsa oyunun baĢlanğıcından sonuna 
qədərki müddət üçün hesablanır. Seçilən mövzular bir gündən ertəsi 
günə, yoxsa il ərzində nəzərdə tutulur. UĢaqlar sual verə bilirlərmi? 
Suallara cavab verilirmi? Cavablar uĢaqların xahiĢi iləmi verilir? 
UĢaqlar mövzunu dəyiĢmək təklifini irəli sürürlərmi?