Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi Metodik Şurasının

Təlim çətinlikləri
EĢitmə qüsuru, yaxud karlıq uĢağın intellektual bacarığına, yaxud 
öyrənmə vərdiĢlərinə mənfi təsir göstərmir. Bununla belə, həm eĢitmə 
qüsuruna malik olan, həm də kar olan uĢaqlar ümumən adekvat təhsil 
almaq məqsədilə xüsusi formalı təlim proqramını keçməlidirlər.
Bu xidmətlərə aĢağıdakılar daxildir:
 Mütəxəssis tərəfindən vaxtaĢırı olaraq nitq, dil və audio 
vərdiĢlərin inkiĢaf etdirilməsi, yayılma sistemləri. 
 Əl kommunikasiya sistemindən istifadə edən bu tələbələr üçün 
tərcüməçi xidmətindən istifadə edilməsi. 

---

180 
 Oxuma və filmlərin anlaĢılmasını asanlaĢdırmaq üçün müvafiq 
Ģəraitli sinfin seçilməsi. 
 EĢitmə qüsuruna malik olan uĢaq üçün danıĢılan mətnin 
məzmununu elə qeydə almaq ki, uĢaq söhbətin nədən getdiyini tam 
Ģəkildə anlasın. 
 EĢitmə qüsuruna malik olan tələbə tərəfindən istifadə edilən 
mĢarəvi dil kimi alternativ kommunikasiya metodu üzrə sinif 
müəlliminin və Ģagirdlərin təlimatlandırılması. 
 Məsləhət 
EĢitmə qüsuruna malik olan uĢaqlar sözlüyü, qrammatikanı, söz 
sırasını, ideomatik ifadəni və digər Ģifahi nitq xüsusiyyətlərini öyrənmək 
üzrə normal eĢitmə qabiliyyətinə malik olan uĢaqlara nisbətən daha çox 
çətinlik qarĢısında dayanacaqlar. Kar, yaxud ciddi eĢitmə qüsuruna 
malik olan uĢaqlar üçün görünən kommunikasiya modellərindən, 
məsələn iĢarə dilindən, barmaq sayından və s.-dən istifadə etmək 
məsləhətdir.
Dörd, yaxud beĢ yaĢına çatan kar uĢaqların əksəriyyəti tam 
məktəb günü ərzində məĢğul olur və ünsiyyət və dilin inkiĢafı üzrə 
intensiv Ģəkildə iĢləyirlər. Bu uĢaqlarla iĢləyərək, onların qüsurlu eĢitmə 
qabiliyyətlərini maksimum Ģəkildə geniĢləndirmək müəllimlər və audio 
mütəxəssisləri üçün çox vacibdir.
EĢitmə qüsuruna malik olan fərdlər kommunikasiyanın Ģifahi 
vasitələrindən istifadə etməyə üstünlük verirlər.
EĢitmə qüsuruna malik olan fərdlər, o cümlədən karlar onlar üçün 
nəzərdə tutulan müxtəlif köməkçi vasitələrə malikdirlər. Bunlardan biri 
həmin Ģəxslərə telefon meçajlarını telefon Ģəbəkəsinə yazmağa imkan 
verən telefon mətnləridir.
EĢitmə qüsuru olan Ģəxslərə yardımçı olan xüsusi müdaxilə 
strategilarına aĢağıdakılar daxildir: 
 Fərdin spikeri onun fəaliyyətinin, yaxud digər uĢaqların daha 
yaxĢı görməsi üçün yaxın yerdə əyləĢdirilməsi. 
 EĢitmə qüsuruna malik olan tələbə üçün əlveriĢli eĢitmə 
məsafəsinin təyin edilməsi. 
 UĢağın mövcud eĢitmə qabiliyyətindən xüsusi təcrübə yolu ilə 
istifadə olunması. 
 Normal sürətlə və qayda ilə danıĢmaq. 
 Bu tipli tələbələrin arxalarında oturan uĢaqlarla danıĢmasına 
imkan verilməməsi. DanıĢarkən təsadüfi də olsa, ağzınızı qapamayın. 
DanıĢarkən dodaqlarınızın hərəkəti görünməlidir. Dodaqların ifadəli 

---

181 
Ģəkildə tərpənməsi zəif Ģəkildə də olsa, söhbətin nədən getmiəsinə iĢarə 
edir.
 Normal sözlükdən və cümlə quruluĢundan istifadə edin. UĢaq 
baĢa düĢmədikdə, dediyimizi bir də təkrarlayın, cümləni baĢqa Ģəkildə 
qurun və onu əyani Ģəkildə nümayiĢ etdirin.
 UĢağın diqqətini cəlb etmək üçün onun adını çətin. Təlim 
prosesində uĢağa sizin üzünüzə baxmağı öyrədin. Onun diqqəti sizə, 
sizin üzərinizdə cəmlənənə qədər məlumatı çatdırmağa tələsməyin.
 EĢitmə qüsuru olan uĢaqları qrupun içində danıĢmağa 
həvəsləndirin və bu zaman ona danıĢığa baĢlamağa və onu 
tamamlamağa kifayət qədər vaxt verin.
Nitq və dilin inkiĢafı baxımından geriləyən uĢaqlar üçün nəzərdə 
tutulan uyğunlaĢdırmalar eĢitmə qüsuruna malik olan uĢaqlar üçün də 
sərfəli ola bilər.
ĠnkiĢaf baxımından geriləmə 
Anlayışların tərifi 
ĠnkiĢaf baxımından geriləmə səkkiz yaĢından aĢağı uĢaqlarda 
inkiĢafın müxtəlif sahələrində nəzərəçarpacaq geri qalmanı göstərən 
xüsusiyətdir. ĠnkiĢaf baxımından geriləmənin mövcudluğu onu göstərir 
ki, inkiĢaf prosesi nəzərəçarpacaq dərəcədə məhdudlaĢdırılmıĢdır və 
xüsusi müdaxilə olmadan bu qüsurlar aradan qaldırıla bilməz.