29
Shalot piyozi – vatani Janubiy Osiyo bo‘lgan ko‘p yillik o‘simlik. Piyoz
boshchalari mayda. Asosan, Kavkazda ochiq va yopiq (himoyalangan)
tuproqqa
bahorda ekiladi. Piyozning vegetativ ko‘payadigan sarimsoq piyoz turi qimmatli
sabzavot ekini. Piyozning ayrim yovvoyi turlari bargi yoki piyozboshi iste’mol
qilinadi, piskom piyozi kabi bo‘yi 1 m ga boradigan ayrim turlari manza-rali
bog‘dorchilida ekiladi.
O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Botanika bog‘i hududidagi 500 kv. m.
maydonda mamlakatda o‘suvchi piyozdoshlar oilasining
noyob turlarini saqlab
qolish va alohida turlarni introduksiya sharoitida o‘rganish uchun uchun O‘zbek-
xitoy piyoz bog‘i tashkil etildi.
Gazeta.uzning yozishicha, Botanika instituti va Botanika bog‘i Kunmindagi
Botanika instituti (Xitoy) bilan 2016-yildan buyon yovvoyi holda o‘suvchi
piyozlar
kolleksiyasini
tashkil
etish
ustida
ish
olib
bormoqda.
Botanika instituti direktori akademik Komiljon Tojiboyevning ta’kidlashicha,
kolleksiyadan nafaqat O‘zbekiston florasi, balki ilm-fan uchun yangi bo‘lgan turlar
ham mavjud bo‘lib, ularning biologik va ekologik o‘ziga
xosliklari batafsil
o‘rganiladi.
Hozirda bog‘ uchastkalarida O‘rta Osiyo, Eron, O‘rta yer dengizi va
Turkiyaning tog‘, tog‘ oldi va cho‘l hududlarida o‘suvchi 100 dan ortiq piyoz turi
parvarish qilinmoqda. Tez orada Qozog‘iston, Oltoy, Turkmaniston, Tojikiston va
Sharqiy Osiyo hududlarida o‘suvchi navlarni ham yetishtirish yo‘lga qo‘yiladi.
“Botanika bog‘i tarixida piyozli o‘simliklarning noyob kolleksiyasi bor edi.
O‘tgan yuz yillikning 50-60-yillarida ushbu bog‘da O‘rta Osiyo piyozining 50 dan
orti turi introduksiya qilindi. Afsuski, ushbu kolleksiya yo‘qotildi. Hozirda Xitoy
Fanlar akademiyasidagi hamkasblarimiz bilan piyozdoshlar oilasining eng kamida
200 turidan iborat kolleksiyani yaratishni rejalashtirmoqdamiz”, - deydi Komiljon
Tojiboyev.
30
Piyoz bog‘i yovvoyi piyozlarni saqlab qolishga qaratilgan ta’limiy
dastur
maskaniga aylanishi kutilmoqda. Bog‘ ilmiy xodimlarining Xitoy hududlariga
ilmiy ekspeditsiyalarini tashkil etish rejalashtirilgan.
Osh piyoz — Allium sera. Ko'p yillik o't, poyasi 45—100 sm balandlikda.
Bargining ichi kovak, naysimon. Barglari silindrsimon, yo'g'onligi 8—15 mm.
To'pguli sharsimon. Gulbargchalari oq, yashil tomirli.
May-iyul oylarida gullab,
iyulda urug' beradi. Sabzavot o'simligi sifatida ckilib, ho'lligida va pishirilib
iste'mol qilinadi.
Piskom piyozi, tog' piyozi — Allium pskcmcnsc. Ko'p yillik o't, bo'yi 40—150
sm. Barglari 3—6 ta, silindrsimon, eni 2—3 sm, uchi ingichkalashgan.
Gullari
niayda, oq. lyun oyida gullab, mevasi avgust oyida yetiladi. Mevasi — ko'sakcha.
I;aqat Toshkent viloyatidagi tog'larda toshli yerlarda, qoyatoshlar yoriqlarida
o'sadi.
Anzur piyozi — Allium stipitatum. Ko'p yillik o't, bo'yi 60—150 sm. Barglari
tasmasimon, cni 2—3 sm, yaprog'i butun, bargining ichi kovak cmas.
Gulbargchalari och binafsha rangli.
Piyozi deyarli sharsimon, po'sti qoramtir.
Mevasi — ko'sakcha. May-iyun oylarida gullab, mevasi iyulda yetiladi. Ikkala tur
ham O'zbckiston „Qizil kitob"iga kiritilgan edi. Lekin tabiatda ko'payganligi
lufayli anzur piyoz „Qizil kitob"dan chiqarilgan.
Dostları ilə paylaş: