2. O`zbekiston Respublikasi aksiyadorlik tijorat Hamkorbank Shaxrixon tumani filiali faoliyatini reglamentlovchi me’yoriy- huquqiy hujjatlar
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
15 3. O`zbekiston Respublikasi aksiyadorlik tijorat Hamkorbank Shaxrixon tumani filialining plastik kartochkalar bilan operatsiyalari bilan tanishish. Birinchi bank kartalari Amerikada paydo bo`ldi. Bular kredit kartalar edi, ammo ular bank kartalari emas edi va faqat egasining o`z bankidan tashqarida kreditga layoqatini tasdiqlaydi. Ular kartondan tayyorlangan. 1914 yilda ba’zi do`konlar va restoranlar bunday xaritalarni boy mijozlarga bitimni amalga oshirishda hujjat sifatida ishlatish uchun berishni boshladi. Shunday qilib, do`konlar xaridorni o`zlariga "bog`lash" uchun harakat qilishdi, keyinchalik bu sadoqat dasturlari deb nomlandi. 20-asrning 20-yillarida "toza" do`kon va restoranlarning kartalari "iflos" yoqilg`i quyish shoxobchalariga ko`chib o`tdi ("benzin kartalari" nomi shunday paydo bo`lgan). Materialni o`zgartirish kerak edi va 1928 yilda Bostonda joylashgan Farrington Manufacturing kompaniyasi birinchi metall kartalarini chiqardi. Shaxsiy identifikatsiya ma’lumotlari siqib chiqarildi (bo`rttirma), bu ma’lum darajada kartani qabul qilish tartibini avtomatlashtirishga imkon berdi. Sotuvchi tomonidan maxsus press (imprinter) orqali xaridni amalga oshirishda ushbu ma’lumotlar savdo kvitansiyasida (slipda) saqlangan. Kartalarni qabul qilishning ushbu texnologiyasi, ushbu sohadagi zamonaviy texnik yutuqlarga qaramay, bugungi kungacha saqlanib kelinmoqda. Va kompaniyaning nomi hatto plastik kartalarga bag`ishlangan ISO 7811-3 xalqaro standartida ham aks etgan: unda tasvirlangan shrift kartochkalarni bo`rttirish uchun ishlatiladi, u Farrington 7B deb nomlanadi. Bank kredit kartalari Bruklindagi Flatbush National Bank iste’mol kreditlari bo`yicha mutaxassislaridan biri Jon S. Bigginsdan boshlandi. 1946 yilda u "Charge-it" kredit sxemasini tashkil etdi, bu xaridorlardan mahalliy do`konlarning kichik xaridlari uchun tushumlarni o`z ichiga olgan. Sotib olayotganda do`kon ushbu cheklarni xaridorlarning hisobvarag`idan to`laydigan bankka topshirdi. 16 Birinchi ommaviy to`lov kartalari tizimi 1949 yilda Diners Club kompaniyasi tomonidan tashkil etilgan. Uning avvalgi tizimlardan asosiy farqi shundaki, hisob- kitobni o`z zimmasiga olgan mijozlar va tijorat kompaniyalari o`rtasida vositachi bo`lgan. Aynan shu narsa Diners Club-ga birinchi va juda katta universal karta bo`lishiga imkon berdi. Bunday xaritani yaratish g`oyasi Manxetten markazida, ya’ni Major’s Cabin Grill-da paydo bo`lgan. U erda Alfred Bloomingdale, Amerikaning eng yirik do`konlaridan biri asoschisining nabirasi, o`sha paytda Hamilton Credit Corp moliyaviy kompaniyasini boshqargan uzoq yillik do`sti Frensis Maknamu va Frensisning advokati Ralf Snayder uchrashdilar. Tushlik paytida suhbat Bronksdagi McNamara mijoziga aylandi. Ushbu tadbirkor qo`shnilariga uning bank hisob raqamidan foizlar uchun foydalanishga ruxsat bergan. Do`kondorlar unga telefon orqali qo`ng`iroq qilishdi va ruxsat olgach, uning hisob raqamiga xaridlar narxini yozib olishdi. Bunday bitimda yangilik, vositachining borligi bo`lib, u o`zining kredit qobiliyatidan foydalanib, uni boshqa yo`l bilan olish imkoniyati bo`lmagan odamlarga kredit bergan. Ushbu moliyaviy sxema ularga juda yoqdi. Ular faqat do`konda kredit liniyasi bo`lmagan odamlarga kredit berishda kamchilikni ko`rdilar. Darhaqiqat, ko`pincha ular bilan muammolar paydo bo`ladi. Shu sababli, restoran ularga yangi biznesni rivojlantirish uchun eng muvaffaqiyatli joy bo`lib ko`rindi. Restoran egasiga qo`ng`iroq qilib, ular unga yubormoqchi bo`lgan yangi mijozlar uchun qancha pul to`lashni xohlashlarini so`rashdi. Egasi darhol "Etti foiz" deb javob berdi. Kredit kartalari sohasida o`nlab yillar davomida tashkil etilgan stavka shu tarzda tug`ildi. Biroz vaqt o`tgach, ularning bizneslari jadal rivojlanib ketganda, ular o`sha restoran egasidan mashhur "etti foiz" ni qaerdan olganligini so`rashdi. "Sayohat agentligi o`ntasini so`ragan bo`lar edi", deb javob qildi. 17 Hamkorlar xaridorlarni identifikatsiyalash uchun naqshinkor plitalardan foydalanishga qaror qilishdi, ular o`sha paytgacha juda keng tarqalgan va ko`plab do`konlarda va benzinli kompaniyalarda ishlatilgan. Dasturga shaharning 10-12 ta yaqin restoranlari jalb qilingan. Birinchi oyda tovar aylanmasi 2 ming dollarni tashkil etdi , ammo to`rt oydan keyin 250 ming. Biznesni rivojlantirish uchun zudlik bilan kredit mablag`lari talab qilindi va sheriklar o`z kompaniyalarini birlashtirishga qaror qilishdi. Yangi kompaniya Diners Club deb nomlandi. Bir yil ichida 285 savdo va xizmat ko`rsatish tashkilotlari kompaniyaning 35 ming karta egalariga xizmat ko`rsatdilar. Diners Club muntazam ravishda mijozlaridan yillik 3 dollarlik karta uchun xizmat haqini olib turardi. 1951 yil oxiriga kelib, kompaniya 6,2 million dollarlik tovar aylanmasi bo`yicha egalari uchun 61 222 dollar foyda keltirdi. Bundan tashqari, Amerika Qo`shma Shtatlari bozorining rivojlanishi bilan bir qatorda karta operatsiyalari hamma joyda ham joriy etila boshlandi. 1951 yilda Diners Club Buyuk Britaniyada o`z davrlarini va ularning nomlarini ishlatish uchun birinchi litsenziyani berdi. Shundan so`ng Visa , Mastercard va American Express kabi taniqli to`lov tizimlari paydo bo`ldi . Hozirgi vaqtda plastik kartalar naqdsiz to`lov vositasi sifatida keng tarqaldi. Zamonaviy plastik kartalar doimiy ravishda takomillashtirilmoqda. Ular tovar va xizmatlar uchun to`lovlarni amalga oshirish, naqd pul olish, pul o`tkazmalari va boshqa bank operatsiyalarini amalga oshirishga imkon beradigan ko`plab funktsiyalarga ega. Plastik kartalar inson hayotini ancha soddalashtiradigan zamonaviy va samarali mahsulotga aylandi. Plastik bank kartalari kundalik hayotimizning ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Ular bizning hamyonimizdagi naqd pulni ishonchli tarzda almashtirib, tovarlarni sotib olish va turli xil xizmatlarni ko`rsatish uchun to`lov vositasiga 18 aylantiradi. Tovarlar va xizmatlar uchun to`lovlar bozoridagi bunday tezkor yutuq "ish haqi" loyihalarini faol ravishda ilgari surayotgan bank tizimi tufayli mumkin bo`ldi. Ularda ishtirok etadigan tashkilotlar, korxonalar va muassasalar kassalarida katta miqdordagi naqd pulni saqlash zaruriyatidan xalos bo`lishadi. Pul chiqarilgan kunlarda (ish haqi, avans to`lovi va boshqalar) xodimlar bevosita vazifalaridan chalg`itilmaydi. Banklar, shuningdek, o`zlarini naqd puldan ozod qilmoqdalar, bu nafaqat uning hajmini qisqartiradi, balki qo`shimcha mehnat xarajatlarini talab qilmaydi, bu ularni minimallashtirish va avtomatlashtirishga imkon beradi. Bankning ushbu loyihalardan eng muhimi foyda olishidir. U kartalarni tayyorlash va chiqarish jarayonidan iborat. Va eng muhimi, plastik karta yordamida amalga oshirilgan har bir operatsiyadan bank foyda ko`radi. Biz hammamiz uchinchi tomonmiz. Qolaversa, shuni ta’kidlash kerakki, biz o`z xohishimizga zid ravishda beixtiyor ushbu "ish haqi" loyihalarining ishtirokchisiga aylanamiz, biz butunlay boshqa tanlovsiz qolamiz. Hatto biz ish beruvchi va bank o`rtasida tuzilgan shartnomada majburiy garovga olingan deb ayta olasiz. Bank kartalarining foydalanuvchi uchun foydalari 1. Kamchiliklardan biri deb atash mumkin bo`lgan asosiy afzallik - naqd pul etishmasligi. Afzalligi shundaki, bank plastik kartasi bilan siz bilan naqd pul olib yurishning hojati yo`q, ayniqsa, bu muhim miqdordagi mablag ‘haqida. 2. Bank plastik kartasi orqali Internetda tovarlar va xizmatlar uchun to`lovlarni amalga oshirish mumkin. Masalan, onlayn-do`konlardan sotib olayotganda. Internet orqali samolyotga chiptani sotib olishingiz yoki mehmonxonani bron qilishingiz mumkin. 3. Bank plastik kartasi yordamida siz xavfsiz tarzda chet elga borishingiz mumkin. Shu bilan birga, eksport qilinadigan maksimal miqdor va siz sayohat qilayotgan mamlakat valyutasiga ega bo`lish zarurati haqida tashvishlanishning 19 mutlaqo hojati yo`q. Shu munosabat bilan, shuni ta’kidlash kerakki, bunday maqsadlar uchun "ish haqi" loyihasining plastik kartasi, ehtimol, mos emas, buning uchun boshqa kartalar mavjud. 4. Kartadagi pul kapitallashuv deb nomlangan ba’zi dividendlarni ham keltirishi mumkin. Albatta, "ish haqi" loyihasining foiz stavkasini depozit foizlari bilan taqqoslash mumkin emas, ammo shunga qaramay, ba’zi foizlar to`planib qoladi. 5. Ba’zi banklar "ish haqi" loyihalari uchun overdraftlar taqdim etishadi. Boshqacha qilib aytganda, kredit. Ba’zi bir holatlarda bu ma’lum narxga ega bo`lsa-da, almashtirib bo`lmaydigan xizmat bo`lishi mumkin. Shu munosabat bilan shuni ta’kidlash kerakki, banklar ikki turdagi kartalarni chiqaradilar (chiqaradilar) - debet va kredit. 6. Bank kartasini yo`qotish yoki o`g`irlash barcha pullarning yo`qolishini anglatmaydi. Bankka murojaat qilish kifoya, shunda siz yana pulingizni ishlatishingiz mumkin bo`ladi. Mijozlar uchun bank kartalarining kamchiliklari 1. Kamchiliklarga kelsak, ular, afsuski, mavjud. Bank kartasi mavjudligiga qaramay, hamyoningizda naqd pul bo`lishi shart. Bozorda plastik karta bilan to`lash mumkin emas va jamoat transportida bu qabul qilinmaydi. Bank kartasining mavjudligi uning barcha afzalliklarini inkor etadigan ko`plab savdo va xizmatlarni ko`rsatish punktlari mavjud. 2. Yana bir noqulaylik - naqd pul olish. "Sizning hamyoningizga zarar etkazmasdan" kartangizdan naqd pulni uni chiqargan bankning kassasida yoki "o`zingizning" bankomatda olish mumkin. Boshqa barcha pul mablag`lari uchun siz olib qo`yilgan miqdorning foizini to`lashingiz kerak bo`ladi va bu juda muhim bo`lishi mumkin. 20 3. Bankomatdan naqd pul olish yoki tovar va xizmatlar uchun to`lov plastik karta chiqarilgan hisob raqamingizdan ruxsatsiz pul olib qo`yilishiga olib kelishi mumkin. Agar terminal orqali operatsiya o`tkaziladigan bank karta xavfsizligi masalalariga kerakli darajada e’tibor bermasa, bu mumkin. Va agar bank har qanday firibgarlik kartalariga qarshi turishga urinayotgan bo`lsa ham, bu sizning xavfsizligingizga to`liq kafolat bermaydi. 4. Bank plastik kartasining kamchiliklaridan biri bu PIN-kodni - operatsiyalarni amalga oshirishga imkon beradigan raqamlar to`plamini eslab qolishdir. Ammo bu nafaqat kamchilikdir. PIN-kod kartadan xavfsiz foydalanishni kafolatlaydigan tizimlardan biridir. Agar ushbu kod plastik karta egasidan boshqa hech kimga ma’lum bo`lmasa, boshqa xavfsizlik choralari bilan bir qatorda, bu sizning pulingizdan foydalanishdan yanada yuqori darajada himoya qilishi mumkin. Hozirgi kunga kelib Xalq bank plastik kartalarining turlari: Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|