Ichki savdo iqtisodiyoti uz Дарслик doc

 
Tadbirkorning mas’uliyati 
 
Soliq va kredit majburiyatlarining, tuzilgan bitimlarning ijrosi, boshqa 
sub’ektlarning mulkiy huquqlarini buzganligi, bexatar mehnat sharoitlariga rioya 
etmasligi, yetkazib berganligi, atrof–muhitga zarar yetkazganligi, yakkahokimlikka 
qarshi qonunlarni buzganligi uchun, tadbirkor o‘z mol – mulki doirasida amaldagi 
qonunlarga muvofiq javobgar bo‘ladi. 
 
Xo‘jalik shartnomasi tushunchasi 
Taraflardan biri shartlashilgan muddatda tadbirkorlik faoliyati sohasida 
tovarlarni berish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatish majburiyatlarini 
oladigan, ikkinchi taraf esa tovarlarni, ishlarni, xizmatlarni qabul qilib olish va 
ularning xaqini to‘lash majburiyatini oladigan kelishuv xo‘jalik shartnomasi 
deyiladi. 
Tadbirkorlik faoliyati sohasidagi shartnomaviy munosabatlarning asosiy
prinsiplari 
 
Tadbirkorlik faoliyati sohasidagi shartnomaviy munosabatlarning 
asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat: 
v xo‘jalik shartnomalarining tuzishning erkinligi; 
v taraflarning o‘zaro manfaatdorligi; 
v shartnoma intizomiga rioya etish; 
v taraflarning o‘zaro mulkiy javobgarligi. 
Kichik va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari 
quyidagilar kichik tadbirkorlik sub’ektlari hisoblanadi: 
www.sies.uz
Page 52 of 356 

---

53
v mulk shaklidan qat’iy nazar, ishlab chiqarish tarmoqlarida band
bo‘ladigan xodimlarning o‘rtacha yillik soni o‘n kishigacha, savdo, 
xizmat ko‘rsatish va noishlab chiqarish sohasining boshqa 
tarmoqlarida – besh kishigacha bo‘lgan mikrofirmalar; 
v mulk shaklidan qat’iy nazar, sanoat sohasida band bo‘lgan
xodimlarning o‘rtacha yillik soni qirq kishigacha, qurilish, qishloq 
xo‘jaligi va boshqa ishlab chiqarish tarmoqlarida – yigirma 
kishigacha, fan, ilmiy xizmat ko‘rsatish, chakana savdo va noishlab 
chiqarish sohasining boshqa tarmoqlarida – o‘n kishigacha bo‘lgan 
kichik korxonalar. 
Ishlovchilarning belgilab qo‘yilgan sonini hisobot davrida oshirishga qonun 
hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda shartlarda yo‘l qo‘yiladi. 
O‘zining yoki boshqa shaxslarning jalb etilgan mol – mulki asosida, o‘z 
mehnati yoki yollangan mehnatni qo‘llanish vositasida, tavakkal qilib, va mulkiy 
javobgarlikni zimmasiga olib, tovar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatishga, 
foyda oshirayotgan yuridik shaxslar xususiy tadbirkorlik sub’ektlari hisoblanadilar. 
Yuridik 
shaxsni 
tuzmasdan 
turib 
tadbirkorlik 
faoliyati 
bilan 
shug‘ullanadigan jismoniy shaxslar ham kichik va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari 
hisoblanadilar. 
Tadbirkorlikning 
iqtisodiy 
asoslarini 
bozor 
iqtisodiyotining 
xususiyatlaridan izlash kerak. 
Birinchidan, xususiy mulkni vujudga kelishi. Mulkdorni huquqlari:
1. O‘zlashtirish
2. Egalik qilish 
3. Boshqarish 
4. Foydalanish 
Xususiy mulkchilik iqtisodiy fikrlashda erkinlikni vujudga keltiradi,
tadbirkorlik ruhini rivojlantiradi, raqobatga olib keladi. 
Ikkinchidan, bozor iqtisodiyoti prinsiplari (qoidalari)ni hayotga tadbiq 
etilishi. Ushbu qoidalar quyidagilardan iborat: 
www.sies.uz
Page 53 of 356 

---

54
1. Biznes, tadbirkorlik faoliyatini iqtisodiy, xo‘jalik erkinligi. 
2. Davlat tomonidan tartibga solish.
3. Iste’mol primati. 
4. Bahoni bozorda shakllanishi 
5. Muammolarni shartnoma (kontrakt) asosida bo‘lishi 
6. Iqtisodiyotni ochiqligi. 
7. Raqobat. 
8. Moliya va pul muomalasi ta’siri ostida ishlash. 
9. Bozorni umumiyligi. 
Uchunchidan, ob’ektiv iqtisodiy qonunlarni jamiyatdagi harakati (qiymat 
qonuni, talab va taklif qonuni va boshqalar). 
Bu qonunlarning talablari tadbirkorlikni rivojlanishiga iqtisodiy shart – 
sharoitlar yaratadi. 
To‘rtinchidan, tadbirkorlikni tartibga solish mexanizmi. 
Tadbirkorlik davlat tomonidan quyidagi yo‘nalishlar orqali tartibga solinadi: 
v soliq, moliya – kredit tizimi (soliq hajmi, kredit %), 
v soliq imtiyozi; 
v bahoni shakllantirish qoidasi; 
v maqsadli dotatsiya; 
v iqtisodiy sanksiyalar miqdori; 
v davlat narsalari (imushestva) sotish predmetlari; 
v davlat rezervlari; 
v litsenziya; 
v ijtimoiy, ekalogik normalar, normativlar; 
v ilmiy – texnik, iqtisodiy, ijtimoiy, respublikaviy va xududiy
dasturlar, (tadbirkorlikni rivojlantirish bo‘yicha); 
v davlat ehtiyojlarini qondirish uchun shartnomalar tuzish. 
3.3. Tadbirkorlikni qo‘llab quvvatlash yo‘nalishlari. 
 
www.sies.uz
Page 54 of 356 

---

55
Tadbirkorlikni kafolatlari va davlat tomonidan qo‘llab quvvatlash 
yo‘nalishlari O‘zbekiston Respublikasi qonunlari va boshqa qonun hujjatlarida 
belgilab qo‘yilgan. 
Kichik va xususiy tadbirkorlikni kafolatlari va davlat tomonidan qo‘llab 
quvvatlashni yo‘nalishlarini quyida keltiramiz.