Aylanma mablag‘lar holatini ko‘rsatuvchi ko‘rsatkichlar 1. Aylanma mablag‘lar holati natural-moddiy shaklidan va qiymat o‘lchov
birliklaridan kelib chiqib natural va qiymat ko‘rsatkichlar orqali biror bir paytga
www.sies.uz
Page 124 of 356
125
(momentga) yoki davrga hisobga olinadi. Masalan: tovar zahiralari biror paytga
(1.01; 1.04; 1.07; 1.10; 1.12; 1.01 kelgusi yil kabi) natural va qiymat
ko‘rsatkichlarda hisobga olinishi mumkin yoki biror bir davrga qiymat
ko‘rsatkichlari orqali ularni o‘rtacha miqdori aniqlanadi.
Aylanma mablag‘larni o‘rtacha qiymati:
birinchidan, o‘rtacha arifmetik usul bilan,
П Х Х Х Х n +
+
+
=
...
2
1
aniqlanishi
mumkin. Bu usul aylanma mablag‘lar summasi kvartal yoki oylar bo‘yicha
o‘rtachasi berilgan bo‘lsa ishlatiladi. (Bu formuladi «X» - «Aylanma mablag‘lar»
deb hisoblanadi;
ikkinchidan, aylanma mablag‘lar summasi dinamik qatorda bir paytga
(kunga) berilgan bo‘lsa o‘rtacha xronologik usul bilan hisoblanadi, ya’ni
1
2
...
2
1
2
1
−
+
+
+
+
=
+
П Х Х Х Х Х n n Aylanma mablag‘larni holatini anglatuvchi ko‘rsatkichlar qatoriga, ularni
takrorlanish yoki aylanish ko‘rsatkichini (kunlar va marotaba hisobida) kiritish
zarur. Bu ko‘rsatkich ikki xil turda, ya’ni birinchisi, aylanma mablag‘lari aylanishi,
ikkinchisi tovar zahiralarni aylanish sifatida ishlatiladi (ushbu ko‘rsatkichni
mohiyati «Chakana tovar aylanishi» mavzusida batafsil yoritilgan).
Aylanma mablag‘larni aylanishi kunlar hisobida ularni takrorlanishini bir
sikl muddatini ko‘rsatadi, tovar zahiralari kun hisobidagi ko‘rsatkich esa, ularni
qancha muddatga yetishini, ya’ni necha kunda sotilib bo‘lishini ko‘rsatadi.
Aylanma mablag‘larni aylanish muddati quyidagicha hisoblanadi (chakana
savdo misolida):
ЧТА ёки АйМ АйМ к )
90
(
360
⋅
=
−
−
−
Aylanma mablag‘larni biror bir davrida (kvartal, yil) aylanish miqdori ularni
ushbu davrda necha marotaba aylanishligi (takrorlanishini) anglatadi va
quyidagicha hisoblanadi:
www.sies.uz
Page 125 of 356
126
−
−
−
−
−
−
=
К м АйМ ёки ёки АйМ ЧТА АйМ )
90
(
360
Ushbu ko‘rsatkichlarni ulgurji savdo aniqlashda «Ulgurji ombor tovar
aylanishi» ko‘rsatkichi ishlatiladi.
