Ichki savdo iqtisodiyoti uz Дарслик doc
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 6.3.2.1 chizma
Xo‘jalik sub’ektlarini (jumladan savdo korxonalari) moliyaviy resurslarini umumiy ko‘rinishdagi manbalari Moliyaviy resurslar O‘z (xususiy) va unga tenglashtirilgan mablag‘lar hisobidan shakllanuvchi Moliyaviy bozordan safarbar qilingan mablag‘lar Єayta taqsimlash natijasida keladigan daromadlar va tushumlar Daromadlar Tushumlar Kreditlashtirlgan investitsiyalar Sug‘urta kompaniyalaridan sug‘urta tushumlari Asosiy faoliyatdan olinadigan daromad Byudjetdan subsidiyalar Sotishdan olingan daromad Asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar Amortizatsiya ko‘chirmalari Sotilgan mol- mulklardan tushumlar (chiqarilgan) o‘z aksiyalari, obligatsiyalari va boshqa qimmatbaho qog‘ozlarni sotishdan olingan mablag‘lar Assotsiatsiya, konsern yoki tarmoq boshqarmalaridan yordamlar U S T AV KA P IT A LI www.sies.uz Page 134 of 356 135 Asosiy bo‘lmagan faoliyatdan olingan daromadlar o‘z aksiyalari, obligatsiyalari va boshqa qimmatbaho qog‘ozlaridan foizlar Moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar Favqulot-dagi daromadlar Mehnat jamoasidan badalalr (pay) va boshqa tushumlar Dividendlar hisobidan daromadlar www.sies.uz Page 135 of 356 136 Ijtimoiy mahsulotni taqsimlash nuqtai nazaridan qaralganda moliyaviy resurslar deganda, davlat va korxonalarda o‘z maqsad va vazifalarini bajarish uchun to‘planadigan, taqsimlanadigan va ishlatiladigan pul shaklidagi ijtimoiy mahsulot va milliy daromadning bir qismi tushuniladi. Amaliy nuqtai nazardan savdo korxonalarini moliyaviy resurslari ular ixtiyorida bo‘lgan jami pul shaklidagi daromadlar va jamg‘armalar yig‘indisidir. Moliyaviy resurslarni joriy faoliyat, kredit resurslar, pul mablag‘lari rezervlari bilan bog‘liq bo‘lgan harajatalrni qoplangandan keyin korxona ixtiyorida qoladigan pul mablag‘lari jamg‘armalari tashkil qiladi. Moliyaviy resurslarga ma’lum miqdorda moddiy boyliklar mos keladi. Asosiy va aylanma fondlar, moddiy va mehnat resurslarini samarali ishlatish moliyaviy resurslar holatini belgilaydi. Moliyaviy resurslar bilan ta’minlanish uch xil shaklda amalga oshiriladi: - o‘z-o‘zini moliyalashtirish; - kreditlashtirish; - davlat tomonidan moliyalashtirish. Moliyaviy resurslarning ko‘rsatkichlari Moliyaviy resurslar bir tomondan, pul mablag‘i sifatida jamg‘ariladi, ikkinchi tomondan avanslanadi – moddiy, nomoddiy resurslarga, investitsiya yoki kapital sifatida hamda qimmatbaho qog‘ozlarga, aksiyalarga va nihoyat badallar, to‘lovlar, soliqlar sifatida ishlatiladi. Manbalari nuqtai nazaridan moliyaviy resurslar o‘z mablag‘lari, qarzga olingan mablag‘lar va jalb qilingan mablag‘lardan iborat bo‘ladi. Ushbulardan kelib chiqib, moliyaviy resurslarning ko‘rsatkichlarini quyidagi guruhlarga ajratish lozim bo‘ladi: 1. Moliyaviy resurslarning holati va tarkibini anglatuvchi ko‘rsatkichlar. www.sies.uz Page 136 of 356 137 2. Moliyaviy resurslarni samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar, ularga quyidagi to‘rt guruh ko‘rsatkichlarni tavsiya qilish mumkin: • moliyaviy resurslarni barqarorligi; • asosiy fondlar bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar; • aylanma mablag‘lar bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar; • nomoddiy aktivlar bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar. Moliyaviy resurslarni holatini va tarkibini anglatuvchi ko‘rsatkichlar, ularni absolyut summasi va nisbiy ko‘rsatkichlar miqdori sifatida buxgalteriya va statistik hisobotlarda o‘z aksini topadi va ular asosida hisoblanadi. Ularga quyidagi hisobot shakllarini kiritish mumkin: - buxgalteriya balansi – 1 sonli shakl; - kassa aylanmasi to‘g‘risida hisobot – 11-torg shakli (Davlat statistika hisoboti); - debitorlik va kreditorlik qarzlar haqida ma’lumotnoma – 2a –sonli shakl; - pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot – 4 shakl; - korxona sarf-harajatlari to‘g‘risidagi hisobot 5-S shakl. Ushbu hisobotlardan moliyaviy resurslarni holatini belgilovchi ko‘rsatkichlarni ajratib olib, ularning holatiga, tarkibiga baho berish va tahlil qilish mumkin bo‘ladi. Moliyaviy resurslarni barqarorlik ko‘rsatkichlari tizimi 6.3.3.1-chizmada keltiriladi. Moliyaviy resurslarni asosiy fondlar va aylanma mablag‘lar bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar. Ushbu kitobning 6.1.3. va 6.2.3.-paragraflarida ularning samaradorligini belgilovchi ko‘rsatkichlar tizimida berilgan. Moliyaviy resurslarni shakllanishi, ishlatilishi xususiyatlari ko‘p qirrali bo‘lganligi sababli ularni jamg‘arilishi, avanslanishi va ishlatilishi nuqati nazardan, ushbu xususiyatlariga taalluqli ko‘rsatkichlar orqali ham tahlil qilish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Keltirilgan masalalarga hamda nomoddiy aktivlar bilan bog‘liq bo‘lgan www.sies.uz Page 137 of 356 138 ko‘rsatkichlariga bag‘ishlangan, o‘zbek tilida chop etilgan bir qator adabiyotlar mavjud 1 va bu masalalar ularda to‘liq yoritilganligini hisobga olib biz yuqoridagilar bilan chegaralanamiz. Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|