«magistratura hazirliği məRKƏZİ» Əlyazması hüququnda

51 
 
3. anbar ehtiyatlarını səviyyəsinə və onların təsliq olunmuş uyğunluğuna 
nəzarət; 
4. müvafiq material qiymətlilərinin qorunduğu yerdən qısa müddətdə 
tapılması; 
5. anbarda həyata keçirilən analitik uçotu (növ uçotu) müəssisənin 
mühasibatında materialların sintetik uçotu ilə əlaqələndirmək. 
2.9. Hazır məhsulların və bitməmiş istehsalın qiymətləndirilməsi və uçotu 
İstehsalın texnoloji proseslərində nəzərdə tutulan, bütün mərhələləri 
keçməyən, habelə komplektləşməyən, sınaqlardan keçməyən məhsullar bitməmiş 
istehsala aid edilir. Kənar təşkilatlara satılmaq üçün nəzərdə tutulan öz istehsalının 
yarımfabrikatları hazır məhsullara dail edilir, gələcəkdə emal etmək üçün 
müəssisədə saxlanılanlar isə bitməmiş istehsal sayılır. 
Mühasibat uçotuna dair qüvvədə olan normativ sənədlərə əsasən bitməmiş 
istehsala çəkilən xərclər kütləvi və seriyalı istehsalatlarda müəssisənin uçot 
siyasətinə uyğun olaraq mühasibat balansında və mühasibat uçotu hesablarında 
normativ və yaxud plan maya dəyərilə uçota alınır. Vahid (sifarişli) istehsalatlarda 
bitməmiş istehsala çəkilən xərclər mühasibat balansında faktik maya dəyərilə əks 
etdirilir. 
Bitməmiş istehsalın qiymətləndirilməsi qaydası mühasibat uçotunda aşağıdakı 
şəkildə əks etdirilir (şəkil 2.1.)
Hazır məhsul dedikdə, emaldan keçən bütün texnoloji prosesləri başa çatan, 
növbəti sınaqlardan və texniki yoxlamadan keçən, tam komplektləşdirilən, 
istehlakçılara satış üçün yararlı sayılan material dəyərliləri başa düşülür. Hazır 
məhsullar qaydaya görə müvafiq material-əşya formasında anbarlara daxil olur. 
Yalnız yüklənilə bilinməyən hazır məhsullar istehlakçılara anbardan yan keçməklə 
bilavasitə istehsalat meydançasından yola salınır. 

---

52 
 
Şəkil 2.1. 
İstehsal xərclərinin maddələri 
Xammal, 
material və 
yarımfab-
rikatlar 
Texnoloji 
məqsədlər 
üçün yanacaq 
və enerji 
Ayırmalarla 
birlikdə 
müstəqim 
əmək haqqı
Ümum 
istehsalat 
xərcləri 
Ümum 
təsərrüfat 
xərcləri 
(məs., açır maşınlar, dəzgahlar, təyyarələr, dəniz və çay gəmiləri və s.). 
Hazırlanılma başa çatdıqdan sonra onlar anbarda hazır məhsul kimi uçota 
alınmadan hazır məhsullar kimi qeydə alınır. Elektrik və istilik enerjisi və bu 
qəbildən olan digər anoloji məhsul növləri anbara daxil olmur və buna görə də 
hazır məhsulların uçotu hesablarında əks etdirilmir. 
Hazır məhsullar mühasibat uçotu hesablarında natural ölçüdə (ədədlə, çəki 
üzrə, həcminə görə) və pulla qiymətləndirilməklə qeydə alınır. 
Qüvvədə olan normativ sənədlərə görə hazır məhsullar mühasibat balansında 
faktik istehsal maya dəyərilə əks etdrilir. Buraya istehsal prosesində istifadə olunan 
əsas vəsaitlər, xammal, yanacaq, əmək resursları və istehsala çəkilən digər xərclər 
daxildir. Müəssisə hazır məhsulları normativ və yaxud plan istehsalat maya 
dəyərilə balansda əks etdirmək olar. Onun qiymətləndirilməsi üçün müstəqim 
Müstəqim 
material 
xərcləri üzrə 
bitməmiş 
istehsalın
qiymətləndir
ilməsi
Müstəqim material xərcləri üzrə bitməmiş istehsalın
qiymətləndirilməsi
Istehsal maya dəyəri üzrə bitməmiş istehsalın qiymətləndirilməsi

---