Ona tili o‘qitish metodiкasi
«So‘z gavharini qadab qo‘y
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Qo‘shimchani mos qo‘ying
- «Son» so‘z turkumini o‘qitish.
| «So‘z gavharini qadab qo‘y
» o‘yinida sinf o‘quvchilari uch guruhga ajratiladi va birinchi guruh -ser qo‘shimchasi bilan yasalgan sifat aytadi, ikkinchi guruh uning sinonimini hosil qilsa, uchinchi guruh shu so‘zning yana bir ma’nodoshini aytadi. 205 Namuna: unum – unumli – unumdor savlat – savlatli – savlatdor ser shovqin – shovqinli ohang – ohangli gul – gulli – guldor baraka – barakali g‘ayrat – g‘ayratli – g‘ayratchan « К ichkintoyim – shirintoy» o‘yinida o‘quvchilarga -gina, -kina qo‘shimchalari yordamida ozaytirma sifatlar hosil qilish tushuntiriladi va berilgan so‘zlardan shunga oid sifatlar yozish topshiriladi. Namuna: katta–kattagina, muzdek–muzdekkina, pastak– pastakkina, tuzuk–tuzukkina, lo‘nda–lo‘ndagina. «Qo‘shimchani mos qo‘ying » o‘yini. Bu o‘yinda sinf ikki guruhga ajratiladi. O‘qituvchi sifatlarni aytadi. 1-guruh uning ozaytirma darajasini hosil qiluvchi qo‘shimchaning bittasi qo‘llangan so‘zni aytsa, ikkinchi guruh shu qo‘shimchaning sinonimi yordamida hosil bo‘lgan so‘zni aytadi. Namuna: sifat 1-guruh aytgan so‘z 2-guruh aytgan so‘z oq oqish oqimtir sariq sarg‘ish sarg‘imtir ko‘k ko‘kish ko‘kimtir Qaysi guruh musobaqa shartini to‘liq bajarsa o‘yin g‘olibi bo‘ladi. «Son» so‘z turkumini o‘qitish. Maktabda «Son» so‘z turkumini o‘qitishdan ko‘zlanadigan amaliy maqsad o‘quvchilarni predmetning son-sanog‘ini ifodalovchi so‘zlar olamiga olib kirish, ulardan nutqda to‘g‘ri va o‘rinli foydalana olish, imlo savodxonligini oshirish va talaffuz me’yorlarini shakllantirishdir. Avvalo, shuni ta’kiddash joizki, o‘quvchilar son yuzasidan boshlang‘ich sinfda zaruriy ma’lumotlar bilan qurollantirilganligi tufayli ulardan nutqiy faoliyatda foydalanishda katta qiyinchiliklarga duch kelmaydilar. Shuning uchun izchil kursda bu so‘z turkumidan o‘quvchilar egallashi zarur bo‘lgan 206 bilimlar silsilasi uncha ko‘p emas. Ular, asosan, oldin egallangan bilimlarni takrorlaydilar hamda sonning ichki ma’no guruhlari, qo‘shma va juft sonlar, ularning imlosi va talaffuziga oid zaruriy ma’lumotlarni egallaydilar. Takrorlash va oldingi sinflardan egallangan bilimlarga asoslangan holda o‘quvchilarni miqdor va tartibni bildirib, necha? nechanchi? qancha? so‘roqlariga javob bo‘ladigan so‘zlar sonlar ekanligi, sonlar, sanoq, dona, chama, kasr, jamlovchi, taqsim, tartib sonlar kabi ma’noviy guruhlarga bo‘linishi hamda hisob so‘zlari xususida xulosaga keladilar. Sonlarning ma’no guruhlarni o‘rganish natijasida o‘quvchilar berilgan so‘zlarni bir turdagi predmetning umumiy ma’nolarini anglatgan sonlar ( to‘rt kishi, sakkiz yil, o‘n besh kun kabi), bir xil predmetlarning yakkalab, donalab sanaladigan umumiy miqdorini anglatgan sonlar ( uchta qalam, yigirmata qoramol, o‘ttiz uchta sinf kabi), taxminiy miqdorni anglatadigan sonlar ( o‘tiztacha, yuzlarcha, minglarcha kabi), miqdorni bir guruhga birlashtirib, taqsimlashni ifodalaydigan sonlar ( ikkov, to‘rtov, oltovlon kabi), predmetlarni taqsimlashni ifodalaydigan sonlarga ( o‘ntadan, yuztadan, minggadan kabi) ajratadilar va ularni qiyoslash natijasida ma’no nozikligini bilib oladilar. Berilgan sonlarga ma’nodoshlar topish ham o‘quvchilarning so‘z boyligini oshirishda muhim o‘rin egallaydi. Masalan, beshta daftar, o‘nta bola, mingta ko‘y, uch yuz ellik tup olma daraxti kabi birikmalar bilan almashtiriladi. O‘quvchilar chama son hosil qiluvchi -tacha qo‘shimchasi o‘rniga -ta qo‘shimchasi yoki yaqin so‘zini qo‘llashlari ham mumkin. Masalan, yigirmatacha so‘zi o‘rnida yigirmaga yaqin, elliktacha so‘zi o‘rnida ellikka yaqin kabi. O‘quvchilar lug‘atini sonlar bilan boyitishda berilgan qoliplar asosida so‘zlar hosil qilish ham o‘ta foydalidir. Masalan, «bir+ot+lar» ( bir zamonlar, bir vaqtlar) , «dona son+ta» ( o‘nta, yuzta ), «dona son+larcha» ( o‘nlarcha, millionlarcha ) kabi. Sonlarning ma’no guruhlari o‘rganilar ekan, ko‘proq so‘z ma’nosi ustida ishlashga alohida e’tiborni qaratish lozim. Masalan, bir |