Ona tili o‘qitish metodiкasi

albatta, shak-shubhasiz, 
ha, yo‘q, balki, ma’qul, mayli, marhamat 
singari so‘zlarni suhbat 
matnlarida qo‘llash, ularning ma’nosi ustida ishlash kabi amaliy 
ishlardan foydalanish ma’qul. 
Gapning ikkinchi darajali bo‘laklari 5-sinfda ham o‘rganilgan.
7-sinfda hol, to‘ldiruvchi va aniqlovchi ustida alohida-alohida ish olib 
boriladi. 
Hol yuzasidan ijodiy-amaliy ishlar ularni sodda va murakkablarga 
ajratish; hollarning so‘z, so‘z birikmasi, kengaygan birikmalar bilan 
ifodalanishi; holning ma’noviy turlari jadvali ustida ishlash; vositali 
to‘ldiruvchi va holning shaklan farqlanmaslik holatlariga 
bag‘ishlanadi. 
«To‘ldiruvchi» mavzusini o‘rganishda asosiy e’tibor vositasiz 
to‘ldiruvchi, uning so‘z, so‘z birikmasi va kengaygan birikmalar bilan 
ifodalanishi; o‘zga gapni (ko‘chirma gapni) kengaygan birikmalar 
bilan ifodalash; vositali to‘ldiruvchi, ularda kelishik shakllari va 
ko‘makchilar ma’nodoshligi, ot bilan ifodalangan bo‘lakning 
to‘ldiruvchilar bilan birikishi masalalariga qaratiladi. 
Aniqlovchi so‘z kengaytiruvchisi bo‘lganligi uchun ham hol va 
to‘ldiruvchidan keyin o‘rganiladi. Mazkur mavzuni o‘rganishda 
ijodiy-amaliy topshiriqlar orqali qaratqichli aniqlovchi va sifatlovchi 
aniqlovchilar haqida tushuncha hosil qilinadi; ularning so‘z, so‘z 
birikmalari bilan ifodalanishi yuzasidan ma’lumotlar beriladi. 
Aniqlovchi bilan bir qatorda izohlovchi haqida ham ma’lumot 
beriladi. Berilgan izohlovchilarni sodda va murakkab izohlovchilarga 
ajratish, ularni shaxs nomlari va shaxs otlari, shuningdek, vaqt (yil, 
oy, kun) otlari bilan birga qo‘llash yuzasidan ijodiy-amaliy 
topshiriqlar bajariladi. 

---

273
8-sinfda, dastur talabiga ko‘ra, o‘quvchilarni «Yoyiq atov so‘z va 
gaplar», «Gapda uyushiq bo‘laklar, ularda ohang va tinish belgilari», 
«Gapda ajratilgan izoh bo‘laklar», «Gapda undalma» va «To‘liqsiz 
gaplar» singari mavzular bilan tanishtirish ko‘zda tutilgan. 
Mazkur mavzularni o‘tishda yoyiq atov gaplar va yoyiq so‘z-
gaplar ustida ishlash, ixcham atov gaplarni yoyiq atov gaplarga 
aylantirish; uyushiq bo‘lak haqida umumiy tushuncha hosil qilish, 
uyushiq bo‘laklar va so‘z qo‘shilmalari, uyushiq bo‘lakli gaplarda 
ohang va ularning teng bog‘lovchilar bilan bog‘lanishi, uyushgan 
egali, holli, to‘ldiruvchili va aniqlovchili gaplar tuzish, kesimning 
uyushishidagi xususiyatlar, uyushiq bo‘laklarda umumlashtiruvchi 
qism, kiritmalarning gap mazmuniga va gap bo‘laklariga aloqasi, 
kiritmalarning so‘z, so‘z birikmasi, kengaygan birikmalar va gaplar 
bilan ifodalanishi, kiritmali gaplarda tinish belgilari va ohang; 
undalma, uning sodda va murakkab turlari, undalmalarning so‘z, so‘z 
birikmalari, kengaygan birikmalar bilan ifodalanishi, undalma va 
egani farqlash, to‘liqsiz gaplardan nutqiy faoliyatda foydalanish 
singari bir qator amaliy topshiriqlar orqali o‘quvchilarning ijodiy 
fikrlashi, izlanishi, fikr mahsulini nutq sharoitiga mos ravishda 
og‘zaki va yozma shakllarda ifodalanishi namoyon bo‘ladi. 
Sodda gap sintaksisi mavzularini o‘tish jarayonida o‘quvchi-
larning nutqiy faoliyatini rivojlantirish uchun quyidagi o‘yin-
topshiriqlardan foydalanish mumkin: